Ο Τριαδικός Θεός: Οι μαρτυρίες περί της Αγίας Τριάδος στην Παλαιά Διαθήκη
27 Νοεμβρίου 2018Η παρουσία των Προσώπων του Τριαδικού Θεού μαρτυρείται στα κείμενα της Αγίας Γραφής. Οι μαρτυρίες αυτές στην Παλαιά Διαθήκη παρουσιάζονται σχετικά σκιωδώς. Αντίθετα, στην Καινή διαθήκη, αυτές οι μαρτυρίες, γίνονται σαφώς πιο άμεσες και άρα πιο καταληπτές. Αναλυτικότερα:
Η πρώτη ένδειξη της παρουσίας του Τριαδικού Θεού μαρτυρείται στο κείμενο της Παλαιάς Διαθήκης κατά την διήγηση της κατασκευής του ανθρώπου. Αναφέρεται χαρακτηριστικά: «και είπεν ο Θεός· ποιήσωμεν άνθρωπον κατ᾿ εικόνα ημετέραν και καθ᾿ ομοίωσιν [1]». Ουσιαστικά στο στίχο αυτό του κειμένου, φανερώνεται η απόφαση του Θεού για την δημιουργία του ανθρώπου. Η χρήση του ρήματος «ποιήσωμεν» σε πρώτο πληθυντικό πρόσωπο, δηλώνει την ύπαρξη όχι ενός μόνο προσώπου, αλλά περισσοτέρων. Ενώ δηλ. το κείμενο αναφέρεται σε έναν Θεό, χρησιμοποιείται πληθυντικός, διότι πρόκειται για την παρουσία προσώπων, πλέον του ενός.
Ακολούθως, στο τρίτο κεφάλαιο της Γενέσεως αναφέρει το κείμενο: «και είπεν ο Θεός· ιδού ᾿Αδάμ γέγονεν ως εις εξ ημών, του γινώσκειν καλόν και πονηρόν [2]·». Ουσιαστικά, και πάλι, η παρουσία του Θεού συνοδεύεται με χρήση πληθυντικού και μάλιστα προσωπικής αντωνυμίας «εις εξ ημών», δηλώνοντας ότι ο Θεός προσδιορίζει τον Αδάμ σαν να είναι ένας εξ’ Αυτών δηλ. των προσώπων της Αγίας Τριάδος.
Στην Γένεση στο ενδέκατο κεφάλαιο φανερώνεται απόφαση κίνησης του Θεού προς στους ανθρώπους, πάλι μέσα από έκφραση πληθυντικού αριθμού: «δεύτε και καταβάντες συγχέωμεν αυτών εκεί την γλώσσαν, ίνα μη ακούσωσιν έκαστος την φωνήν του πλησίον [3]». Τα ρήματα «δεύτε» και «συγχέωμεν» καθώς και η μετοχή «καταβάντες», αναφέρονται στην απόφαση της κίνησης του Θεού. Ωσαύτως όμως, αν και ο Θεός δηλώνεται ως ένας, το περιβάλλον των λέξεων που φανερώνουν την ενέργεια του Θεού δηλώνεται σε πληθυντικό αριθμό, καταδεικνύοντας περισσότερα από ένα πρόσωπα.
Στον Ησαία, η τριπλή επανάληψη του ύμνου των αγγέλων προς τον Θεό, παράγει το συμπέρασμα μιας τριαδικής θεικής παρουσίας: « άγιος, άγιος, άγιος Κύριος σαβαώθ, πλήρης πάσα η γη της δόξης αυτού [4]». Στον ύμνο αυτό των Σεραφείμ, η τριπλή χρήση του όρου «άγιος, άγιος, άγιος», αν και η παρουσία του Θεού δηλώνεται κατηγορηματικά ως μονάδα [5], παραπέμπει στην παρουσία τριών προσώπων.
Στην Παλαιά Διαθήκη σημειώνεται μια τριαδική παρουσία του Θεού. Αυτή η εμφάνιση στην Ορθόδοξη Θεολογία χαρακτηρίζεται ως Θεοφανία.
Η Θεοφανία του Τριαδικού Θεού εντοπίζεται στον Αβραάμ και καταγράφεται στο βιβλίο της Γενέσεως. Ο Θεός παρουσιάζεται με την μορφή τριών Αγγέλων. Το κείμενο είναι χαρακτηριστικό: «ώφθη δε αυτώ ο Θεός προς τη δρυΐ τη Μαμβρή, καθημένου αυτού επί της θύρας της σκηνής αυτού μεσημβρίας. αναβλέψας δε τοις οφθαλμοίς αυτού είδε, και ιδού τρεις άνδρες ειστήκεισαν επάνω αυτού· και ιδών προσέδραμεν εις συνάντησιν αυτοίς από της θύρας της σκηνής αυτού και προσεκύνησεν επί την γην. και είπε· κύριε, ει άρα εύρον χάριν εναντίον σου, μη παρέλθης τον παίδά σου· ληφθήτω δη ύδωρ, και νιψάτωσαν τους πόδας υμών, και καταψύξατε υπό το δένδρον· και λήψομαι άρτον, και φάγεσθε, και μετά τούτο παρελεύσεσθε εις την οδόν υμών, ου ένεκεν εξεκλίνατε προς τον παίδα υμών. και είπαν· ούτω ποίησον, καθώς είρηκας…. [6]». Το αξιοσημείωτο είναι πως ενώ εμφανίζονται τρεις Άγγελοι, ο Αβραάμ απευθύνεται προς αυτούς με την λέξη «κύριε» και εξακολουθεί να ομιλεί προς αυτούς σε ενικό αριθμό ως να είναι ένας. Στην πραγματικότητα το κείμενο μαρτυρεί μοναδικά την παρουσία του ενός Θεού σε τρεις υποστάσεις-πρόσωπα.
Σημαντική θέση κατέχει στην Παλαιά Διαθήκη η εμφάνιση της σοφίας και του λόγου του Θεού η οποία οιονεί μιας μορφής ίδια υπόσταση. Πολλές φορές στο κείμενο ο λόγος του Θεού [7] και επιπρόσθετα η σοφία του Θεού [8] εμφανίζονται με τρόπο που ωσάν να καταδεικνύουν ίδιες υποστάσεις-πρόσωπα. Σε αυτά τα χωρία εμμένουν οι Πατέρες της Εκκλησίας οι οποίοι ερμηνεύουν ότι είτε στην σοφία του Θεού, είτε στο λόγο του Θεού υποδηλώνεται το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος.
Στην σύνθεση αυτών των μαρτυριών πολλά χωρία μιλούν για τον επερχόμενο Μεσσία ως ίδιον πρόσωπο. Η αναφορά στο πρόσωπο του Μεσσία εντοπίζεται στο κείμενο της Παλαιάς Διαθήκης με ιδιότητες και ονόματα Θεού. Έτσι ο Μεσσίας μνημονεύεται ως ο Εμμανουήλ [9], ως το παιδί του Κυρίου [10], ως ο υιός του ανθρώπου [11].
Στην Παλαιά Διαθήκη το δόγμα της Αγίας Τριάδος δεν είναι σαφές στην παρουσίασή του. Τούτο, είναι λογικό καθόσον η αδυναμία του Ισραηλιτικού λαού να κατανοήσει την τριαδικότητα του ενός Θεού, θα μπορούσε να οδηγήσει είτε σε πολυθεΐα είτε σε ειδωλολατρία. Έτσι, η τριαδική παρουσία του Θεού εμφανίζεται συνεσκιασμένη, λειτουργώντας προοδευτικά στην παιδαγωγία του Ισραήλ [12].
