Η κατήχηση ως μέσο διαμόρφωσης της ψυχοσύνθεσης του εφήβου

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Στο παρόν θέμα θα θέλαμε να μελετήσουμε την διαμόρφωση της ψυχοσύνθεσης του εφήβου σε γενικότερα πλαίσια και την προσφερόμενη βοήθεια του κατηχητικού έργου της Εκκλησίας. Όπως θα γνωρίζει άλλωστε  ο καθένας μας, η εφηβεία είναι εκείνο το μεταίχμιο στο οποίο ένα παιδί μεταμορφώνεται σταδιακά σε ενήλικο[1]. Κατά την διάρκεια της εφηβικής ηλικίας αρχίζει να διαμορφώνεται η προσωπική ταυτότητα του ατόμου και να αναπτύσσεται η κριτική του σκέψη[2]. Οι επιστημονικές έρευνες των τελευταίων ετών δεν έχουν ασχοληθεί με το παρόν θέμα εκτενώς[3]. Στην εφηβεία ο νέος/ η νέα καλείται ν’ αποτελέσει οργανικό κομμάτι της κοινωνίας και ν΄αναπτύξει την δική του ταυτότητα πάντα υπό την επίδραση των διάφορων παραγόντων (κοινωνικό, πολιτιστικό, θρησκευτικό, εθνικό, οικονομικό κοκ)[4]. Η θέση  της εκκλησίας είναι πολύ σημαντική σ’ αυτή την φάση της ζωής των παιδιών και μπορεί να βοηθήσει στην δημιουργία μιας υγιούς ταυτότητας του εφήβου. Τα κατηχητικά μιας ενορίας μπορούν ν’ αποτελέσουν το κύτταρο κοινωνικοποίησης των εφήβων και ένα τόπο συνάντησης των νέων.

Κατά δεύτερον θα μπορούσε να είναι το πνευματικό καταφύγιο των νέων μέσα στο οποίο θα μπορούσαν ν’ αναλύονται όσα απασχολούν τα νέα παιδιά. Είναι εκείνο το ορόσημο με το οποίο ο έφηβος μπορεί ν’ αναπτύξει ένα υγιές πρότυπο θρησκευτικότητας και για κάποια παιδιά να είναι η αφετηρία ν’ εκδηλώσουν την κλίση τους προς την ιεροσύνη[5]. Η κατήχηση είναι η πλέον αρχέγονη μορφή διδασκαλίας και από τις πλέον εύπλαστες παιδαγωγικές μεθόδους που χρησιμοποιούνταν τόσο για εκείνους που ήθελαν ν’ βαπτιστούν χριστιανοί[6], όσο και για εκείνους που ήταν ήδη Χριστιανοί και ήθελαν να έχουν μια ενεργή συμμετοχή στην ζωή της Εκκλησίας. Σε μια σύντομη ιστορική ανασκόπηση το στοιχείο που θα κοιτάξουμε είναι το εξής: ότι σε δύσκολες περιόδους του Ελληνισμού υπήρξε το σχολείο για τους Έλληνες (π.χ. Τουρκοκρατία)[7].

ΚΑΤΗΧΗΣΗ

Η κατήχηση είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ιστορική πορεία της Εκκλησίας και αποτελεί έναν από τους ακρογωνιαίους λίθους της. Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι τα κατηχητικά είναι τα σχολεία της Εκκλησίας. Είναι μια από τις φωνές με τις οποίες ακούεται ο θείος Λόγος στις καρδιές των ανθρώπων[8]. Μετά την Θεία Λειτουργία είναι το δεύτερο σημείο συνάντησης του ποιμνίου της εκάστοτε ενορίας και της εν γένει τοπικής κοινωνίας[9]. Κατήχηση είναι εκείνο το παιδαγωγικό εργαλείο που απευθύνεται σ’ όλες τις ηλικίες. Κύριο μέλημα της είναι η μελέτη των πρωταρχικών πηγών[10]. Η κατήχηση είναι δυναμικό και πολυπράγμων γεγονός, που έχει ως κύριο ενδιαφέρον της έχει την ανάπτυξη των υπαρξιακών γνώσεων του παιδιού και του εφήβου, την συντροφικότητα και την κοινή ζωή, την χάραξη ενός υγιούς προσανατολισμού της ζωής, την υπευθυνότητα ως στάση ζωής και για την δημιουργία ενός καλύτερου αύριο. Έτσι κατά συνέπεια η Κατήχηση είναι ένα οργανωμένο σύνολο που αναπτύσσει δεσμούς και συνεργασίες και με άλλους φορείς για την παροχή ενός καλύτερου έργου, προσομοιάζει η δομή της την δομή της Εκκλησίας μέσα στην ιστορική της πορεία ανά τους αιώνες και συνδέεται άμεσα με την παιδαγωγική φροντίδα που παρέχει στον έφηβο και τον βοηθά ν’ αναπτύξει μια ισορροπημένη προσωπικότητα.

Ο χαρακτήρας της Κατήχησης:

1. Ανθρωποκεντρικός: Η αγωγή ως έννοια συνδέεται άμεσα με την ανθρώπινη ύπαρξη και ζωή, τον σκοπό και τον προορισμό της. Κάθε αγωγή είναι και μια φιλοσοφία, η οποία εκφράζει με τον δικό της τρόπο τι εστί άνθρωπος[11]. Αυτός είναι ο πρώιμος χαρακτήρας της κατηχητικής αγωγής.
2. Χριστοκεντρικός: Η χριστιανική πίστη και ζωή προσφέρει την δική της σταυρική μαρτυρία και την δική της αιμάτινη πορεία προς τα Έσχατα[12]. Έτσι η αγωγή δεν είναι δυνατόν να μελετηθεί έξω από τα χριστοκεντρικά πλαίσια, που συνδέονται με τον τελικό προορισμό του ανθρώπου στην ζωή την ανακαίνιση εν Χριστώ και την θέωση. Άρα ο ανθρωποκεντρικός με τον χριστοκεντρικό χαρακτήρα μέσα στο κατηχητικό έργο συνδέονται άμεσα.
3. Εκκλησιοκεντρικός: Η Εκκλησία είναι ο χώρος μέσα στον οποίο απαντώνται Θεός και άνθρωπος[13]. Είναι το ζωντανό σώμα του Χριστού μέσα στο οποίο εκπληρώνει ο άνθρωπος τον τελικό του σκοπό, που είναι η ανακαίνιση, η μεταμόρφωση του, η τελείωση του και η θέωση του[14]. Εδώ αναδεικνύεται και ο σπουδαίος χαρακτήρας της κατηχητικής αγωγής που είναι η θεία παιδαγωγία. Η θεία παιδαγωγία είναι το κομβικό κλειδί για την επίτευξη του τελικού σκοπού. Ο εκκλησιοκεντρικός χαρακτήρας της αγωγής ενισχύεται και από το γεγονός ότι ο άνθρωπος είναι ένα κοινωνικό όν. Δηλαδή ζει μέσα σε μια οργανωμένη κοινωνία, συμβάλει στην ανάπτυξη της και την ομαλή λειτουργία της, προστατεύει το περιβάλλον που τον περιβάλλει και παράγει πολιτισμό.
4. Σωτηριοκεντρικός: Ο άνθρωπος για να μπορεί ν’ ανακαινισθεί, να τελειωθεί και να θεωθεί πρέπει ν’ απαλλαγεί από την αμαρτία και το κακό[15]. Αυτός είναι ο μόνος δρόμος για να σωθεί. Έτσι η κατηχητική αγωγή δεν συνεισφέρει μόνο να βρει το καλό και την αλήθεια, αλλά απαλλάσσει τον άνθρωπο από το κακό και την αμαρτία[16].

Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ

Παραπομπές: 

[1]. Συλλογικό Έργο, Επιμορφωτικό Πρόγραμμα: <<Κοινωνικοπρονοιακή εκκλησιαστική υποστήριξη σε προβλήματα της παιδικής και της εφηβικής ηλικίας»,σ. 25:<< Η μετάβαση από την παιδικότητα στην εφηβεία, με απώτερο σκοπό πάντα την ενηλικίωση, είναι μια επώδυνη διαδικασία, η οποία διέπεται από πολλές συναισθηματικές και ψυχολογικές εντάσεις.>>

[2].Ο.π.,σ.25:<<Σε αυτή την δύσκολη και πολυσύνθετη διαδικασία το παιδί καλείται:

α) να ολοκληρώσει τον σχηματισμό της προσωπικής του ταυτότητας, β) να επιτύχει την ανεξαρτητοποίησή του από την γονεϊκή οικογένεια και να αποκτήσει τις απαραίτητες ικανότητες για την κοινωνικοποίηση του, και γ) να επαναδιαπραγματευθεί τις λεγόμενες παιδικές ψυχοσυγκρούσεις.>>

[3]. Κογκούλης Β. Ι., Κατηχητική και Χριστιανική Παιδαγωγική, Θεσσαλονίκη 2008, σ. 252:<<Παρότι με τη θρησκευτική ζωή των παιδιών δεν ασχολούνται πάρα πολλές εμπειρικές μελέτες, οι περισσότερες από τις οποίες είναι πρόσφατες….>>

[4]. Συλλογικό Έργο, Επιμορφωτικό Πρόγραμμα: <<Κοινωνικοπρονοιακή εκκλησιαστική υποστήριξη σε προβλήματα της παιδικής και της εφηβικής ηλικίας», σ.25:<< Στον δρόμο προς την ενηλικίωση, η μορφοποίηση της ταυτότητας και η ενασχόληση με τις ιδεολογικές αναζητήσεις πορεύονται ταυτόχρονα και παράλληλα με τις διεργασίες ανεξαρτητοποίησης και απόεξιδανίκευσης. Ο έφηβος, για να κατορθώσει την ολοκλήρωση της προσωπικής του ταυτότητας, έχει ανάγκη από «μία θεωρία ζωής, ένα κοινό χωρίς εσωτερικές αντιφάσεις σύστημα αξιών, εικόνων, ιδεών και ιδανικών, πού θα απλοποιεί συστηματικά την πολυπλοκότητα του χώρου και του χρόνου και θα θέτει σκοπούς και στόχους». Η προσωπική ταυτότητα, ωστόσο,δεν δομείται από μη προϋπάρχοντα υλικά και δεν υπάρχει άσχετα από τη γονικήκαι την πολιτισμική ταυτότητα, στο πλαίσιο της οποίας γεννήθηκε και αναπτύχθηκεο ενηλικιούμενος νέος.>>

[5].  Οικονόμου π. Γεωργίου, Μυστήρια και κατήχηση, https://www.romfea.gr/pneumatika/17672-mustiria-kai-katixisi: <<Μέγιστη μπορεί να είναι η συμβολή της κατήχησης και στην ορθή καθοδήγηση προς το ιερότατο μυστήριο της ιερωσύνης. Εμπνέοντας την τιμή και τον σεβασμό στο μυστήριο, καλλιεργώντας με διάκριση και προσοχή την ιερατική κλίση στα αγόρια αλλά και την αγαθή διάθεση στα κορίτσια να γίνουν πρεσβυτέρες. Επισημαίνοντας το ύψος και το μέγεθος της ευλογίας αλλά επίσης τους κινδύνους και την ευθύνη, ώστε να μην επιζητεί κανείς το μυστήριο με εγωϊστικά κίνητρα αλλά να προσφέρει ταπεινά ως θυσία τη ζωή του στη διακονία της Εκκλησίας.>>

[6]. Χρήστου π, Α,, Η Κατηχητική Διακονία στην Εκκλησία μας, https://www.pemptousia.gr/2020/10/i-katichitiki-diakonia-stin-ekklisia-mas/ : << Οι τοπικές Εκκλησίες, στους πρώτους αιώνες, παρ’ όλους τους διωγμούς, αυξάνονταν αριθμητικά, ύστερα από μακρά δοκιμασία (με νηστεία, διδασκαλία, συμμετοχή στη λατρεία μέχρι τα αναγνώσματα κ.α.) των υποψηφίων μελών της-Κατηχουμένων και όταν ήταν έτοιμοι εισέρχονταν στην Εκκλησία δια του Αγίου Βαπτίσματος και των μετέπειτα μυσταγωγικών Κατηχήσεων.>>

[7]. Μαράς Γ. Α., Η Ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία: Από την Άλωση της Κωνσταντινούπολης έως σήμερα, σ. 52:<<Το κρυφό σχολειό συνδέεται άμεσα και με το χαρακτήρα της παιδείας που αναπτύχθηκε σταδιακά με τις φροντίδες της Εκκλησίας, ο οποίος ήταν εκκλησιαστικός  με κύρια φροντίδα την ηθικοπλαστική διαμόρφωση του ανθρώπου.>>

[8]. Οικονόμου π. Γεωργίου, Μυστήρια και κατήχηση: <<Κατήχηση, σύμφωνα με το εξαιρετικά ενδιαφέρον λήμμα του ίδιου λεξικού, είναι «η διά του ήχου καταγοήτευσις, η διδασκαλία διά ζώσης ηχηράς φωνής, η καθόλου διδασκαλία, η διδασκαλία των κατηχουμένων αλλά και η διδασκαλία δογμάτων της χριστιανικής πίστης». Θεολογικά και ως προς την χριστιανική ιστορία δεν διαφοροποιείται η έννοια της κατήχησης από τον παραπάνω ορισμό, σημαίνει ωστόσο πιο συγκεκριμένα την μαθητεία στην χριστιανική πίστη, η οποία προηγείται από το Άγιο Βάπτισμα και αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για αυτό αλλά και την διά βίου μαθητεία στον ανεξάντλητο πλούτο της χριστιανικής πίστης.>>

[9]. Οικονόμου π. Γεωργίου, Μυστήρια και κατήχηση: <<Η λειτουργία αυτή είναι η κατ’ εξοχήν Λειτουργία μετά τη Λειτουργία.>>

[10]. Μητροπολίτης Φαναρίου Αγαθάγγελος, << Ευχαριστία και Κατήχηση>>, :http://www.apostoliki-diakonia.gr/gr_main/catehism/theologia_zoi/themata.asp?cat=poim&main=katixisi&file=3/3.1.htm<< Ἡ ἀνάλυσητῆς Θείας Λειτουργίας, ὁ θεολογικός σχολιασμός οὐσιωδῶνμερῶντῆςχριστιανικῆς λατρείας καί ὁ συσχετισμός τῆςπνευματικῆςζωῆςμέτήν μετοχή στήν λατρευτική πράξη τῆςἘκκλησίας κατέχουν σημαντική θέση στόνχῶροτῆς κατηχήσεως.>>

[11]. Μητροπολίτης Καισαριανής Βύρωνος και Υμηττού κ. Δανιήλ, Ο Χαρακτήρας της Ορθοδόξου Χριστιανικής Παιδείας,  https://poimin.gr/o-charaktiras-tis-orthodoxoy-christianikis-paideias/: <<Η Ορθόδοξη Χριστιανική Παιδεία και Κατήχηση καλλιέργησε όλες τις μορφές του πολιτισμού, των επιστημών και των τεχνών. Τα πολιτιστικά αγαθά που δημιουργήθηκαν και θαυμάζονται έως σήμερα ως παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά αναδεικνύουν την έμπνευση, το κάλλος, την αρμονία, τον πλούτο, την ποικιλία κάθε μορφής πολιτισμού στη ζωγραφική, στη γλυπτική, στην αρχιτεκτονική, στην μικροτεχνία. Η Ορθόδοξη Χριστιανική Παιδεία και Κατήχηση ανέπτυξε όλες τις επιστήμες, τη θεολογία, τη φιλοσοφία, την ποίηση, τη ρητορική, την αστρονομία, τα μαθηματικά, τη μουσική, τη φυσική, την ιατρική. Προσείλκυσε όλα τα υπέροχα πνεύματα κάθε εποχής, που με την πνοή της τους καταξίωσε και τους ανέδειξε ως όντως δημιουργούς και θεράποντες επιστημών και τεχνών.>>

[12].  Μεταλληνός π. Γ., Η λατρεία της Ορθοδοξίας, http://oodegr.com/oode/orthod/genika/latreia1.htm:

<< Η πορεία προς τη θέωση επιτυγχάνεται με την ένταξη ολόκληρης της ύπαρξης στο σώμα του Χριστού, με ένα τρόπο ζωής, που επιτρέπει την αδιάκοπη συνέργεια του ανθρώπου με τη Χάρη του Θεού. Κύριο συστατικό αυτής της ζωής είναι η άσκηση, ως μόνιμο πάλαισμα του ανθρώπου. Αυτό σημαίνει ο λόγος του Χριστού, ότι «η βασιλεία των ουρανών βιάζεται και οι βιασταίαρπάζουσιν αυτήν» (Ματθ. 11,12). Η άσκηση είναι μία συνεχής πορεία μετανοίας, για να μένει ο πιστός δεκτικός της Χάρης του Θεού, χωρίς την οποία νεκρώνεται η ύπαρξή του. Με την άσκηση, αντίθετα, νεκρώνεται η επαναστατημένη φύση μας, για να ξαναβρεί την θεοκεντρικότητά της.Η ασκητική όμως προσπάθεια του πιστού δεν έχει ηθικό χαρακτήρα. Δεν αποβλέπει, δηλαδή, σε μια βελτίωση του χαρακτήρα και των συμπεριφορών, αλλά στη δυνατότητα μετοχής στη γιορτή και χαρά του εκκλησιαστικού σώματος. Γι’ αυτό και δημιουργεί στον πιστό αίσθηση χαράς ανεκλάλητης, αναιρώντας κάθε τεχνητή (φαρισαϊκή) συνοφρύωση και επίπλαστη κατήφεια, που δεν είναι παρά επιτηδευμένη ευσεβοφάνεια. Η Χριστιανική άσκηση είναι μετοχή εκούσια στην υπακοή του Χριστού και των Αγίων, για τη νέκρωση του ατομικού θελήματος και την τελική ταύτισή του με το θέλημα του Χριστού (Φιλ. 2,5).>>

[13]. Μητροπολίτης Φαναρίου Αγαθάγγελος, << Ευχαριστία και Κατήχηση>>: << Ἡ Κατήχηση εἶναιμιάἐκκλησιολογική λειτουργία. ΤόΕὐαγγέλιο φυλάσσεται ἐπάνωστήνἉγία Τράπεζα. Ἡ ὁμόνοιαδέκαί ἡ σύμφωνος ἀγάπηὅλων, ἡ ἐκδηλουμένη διά τῆςὑπακοῆςκαί πειθαρχίας στόνἘπίσκοπο, ὡςτήν κανονική ἐκκλησιαστική κορυφή, τόν μεσίτη τῆς χάριτος καίτόνἐγγυητήτῆςἀληθείας, διαφυλλάσσει, κατά οὐσιαστικό τρόπο, τήν πιστότητα καίτήνἐγκυρότητα κάθε μορφῆςκατηχητικῆς προσπάθειας.>>

[14]. Μητροπολίτης Φαναρίου Αγαθάγγελος, << Ευχαριστία και Κατήχηση>>:<<Ἔτσι ἡ Κατήχηση εἶναιἔκφρασητοῦ πνεύματος τῆς Θείας Εὐχαριστίας, δηλαδή τῆςἀγάπης, τῆς φιλοθεΐας καί φιλανθρωπίας, τῆς κενώσεως καίτῆς ταπεινώσεως.>>

[15]. Μητροπολίτης Καισαριανής Βύρωνος και Υμηττού κ. Δανιήλ, Ο Χαρακτήρας της Ορθοδόξου Χριστιανικής Παιδείας: <<Η Ορθόδοξη Χριστιανική Παιδεία και η Χριστιανική Αγωγή των Νέων εκπαιδεύει τον άνθρωπο με την αλήθεια του Θεού να υπακούει στο θέλημα του Θεού, ελευθερώνοντας τον από την υποταγή στον εγωισμό και τα πάθη του.  Η ελευθερία του Θεού ελευθερώνει τον άνθρωπο.>>

[16]. Μητροπολίτης Φαναρίου Αγαθάγγελος, << Ευχαριστία και Κατήχηση>>: <<Γι’ αὐτό ὁ ἔντονος μυσταγωγικός χαρακτήρας κάνει τήν κατήχηση λειτουργικό ὄργανογιάτήν πραγμάτωση καί βίωση τῆς σωτηρίας.>>