Πως ακυρώνονται οι αισθήσεις της ψυχής

(Προηγούμενη δημοσίευση: http://www.pemptousia.gr/?p=401238)

 Οι αισθήσεις του σώματος εξυπηρετούν τον βιολογικό σκοπό του ανθρώπου, αλλά αυτές μπορούν να αναβαθμιστούν και να εξαγιαστούν, ώστε η ψυχή να τις χρησιμοποιεί για την πνευματική ωφέλεια του ανθρώπου. Αν δεν γίνει αυτό, ο άνθρωπος αρκείται στις αισθήσεις του σώματος, αρκείται σε αυτόν τον υλικό κόσμο και του είναι αδύνατο να καταλάβει τον άλλο κόσμο, τον πνευματικό. Έχουμε  περιπτώσεις, όπου οι αισθήσεις δεν αναβαθμίζονται πνευματικά και παραμένουν να βλέπουν, να παρατηρούν και να εξετάζουν αυτόν και μόνο τον αισθητό κόσμο. Αυτό είναι χάρισμα του Θεού, όπως συνέβη και με τους Μαθητές του Χριστού: «ὁ δὲ εἶπεν, ῾Υμῖν δέδοται γνῶναι τὰ μυστήρια τῆς βασιλείας τοῦ θεοῦ, τοῖς δὲ λοιποῖς ἐν παραβολαῖς, ἵνα βλέποντες μὴ βλέπωσιν καὶ ἀκούοντες μὴ συνιῶσιν. (Λουκ.8.10)

Παρακάτω αναφέρουμε τρεις μαρτυρίες, η μία του Ησαΐα για τους συμπατριώτες του τους Εβραίους, η άλλη από έναν ψαλμό του Δαυίδ και η τρίτη από τους ευαγγελιστές Ματθαίο και Μάρκο:

«Και είπε: (Ο Θεός στον Μωυσή): πορεύθητι καὶ εἰπέ τῷ λαῷ τούτῳ· ἀκοῇ ἀκούσετε καὶ οὐ μὴ συνῆτε καὶ βλέποντες βλέψετε καὶ οὐ μὴ δητε, ἐπαχύνθη γὰρ ἡ καρδία τοῦ λαοῦ τούτου  ( Ησαΐα 6, 9-12)

Σε απλή μετάφραση: «Είπε ο Θεός στον Μωυσή: Πήγαινε και πες στον λαό αυτόν: Θα ακούτε με τα αυτιά σας και δεν θα καταλαβαίνετε, θα βλέπετε αλλά δεν θα καταλαβαίνετε τί  βλέπετε, γιατί έδειξε παχυλή αδιαφορία η καρδιά αυτού του λαού,.. ώστε να μην καταλαβαίνουν με την καρδιά τους».

Τους τυφλούς ο Χριστός τους γιάτρεψε, γιατί  πίστεψαν σε αυτόν ότι μπορούσε να τους γιατρέψει. Οι Γραμματείς όμως και οι Φαρισαίοι παρότι δεν ήταν τυφλοί, εθελοτυφλούσαν μπροστά στα φιλάνθρωπα θαύματα του Χριστού. Και ενώ έβλεπαν, δεν ήθελαν να βλέπουν τις ευεργεσίες του Χριστού από ίδιο συμφέρον. Το ίδιο τονίζει και προφητάναξ Δαυίδ για τους ειδωλολάτρες και όσοι είναι όμοιοι με αυτούς (Ψαλμ 134, 15-18).

Στην παραπάνω προφητεία του Ησαΐα αναφέρεται ο Χριστός, δικαιολογώντας γιατί μιλάει με παραβολές. Σε αντίθεση με αυτούς τους εθελοτυφλούντες μακαρίζει τους Μαθητές, γιατί βλέπουν και ακούνε πράγματα που πολύ θα ήθελαν να τα δουν και να τα ακούσουν, όπως  οι προφήτες και οι δίκαιοι, αλλά δεν τα είδαν ούτε τα άκουσαν (Ματθ. 13,14-17).

Όταν ο απόστολος Μάρκος λέει: «εἴ τις ἔχει ὦτα ἀκούειν, ἀκουέτω» ( Μάρκ.4,23) εννοεί ότι όποιος ακούει, βλέπει, κλπ.  πρέπει να  καταλαβαίνει αυτά που ακούει και βλέπει. Τα αυτιά, όπως και οι άλλες αισθήσεις, πρέπει να επιτελούν τον διπλό τους ρόλο,  να ικανοποιούν τις ανάγκες και του σώματος και της ψυχής. Αυτό θα ήταν ευχής έργο αλλά όσο  είμαστε χοϊκοί άνθρωποι, τα όρια του ανθρώπου είναι στενά και περιοριζόμαστε σε αυτόν τον φυσικό κόσμο, γιατί είναι αδύνατο να αντιλαμβανόμαστε  τον υπερφυσικό κόσμο χωρίς την βοήθεια του Θεού. Ο Μωυσής δεν μπόρεσε να δει τον Θεό. «Θεόν ουδείς εώρακεν πώποτε». Οι Μαθητές στην Μεταμόρφωση  «έπεσον χαμαί και έβλεπαν καθώς ηδύναντο». Οι προφήτες π.χ. ο Ησαΐας είδε με τα μάτια της ψυχής του τα γεγονότα της ζωής του Χριστού και τα μέλλοντα «συμβαίνειν».

Ο Ιωάννης, ο ευαγγελιστής στην Αποκάλυψη αποκαλύπτει κεκαλυμμένα τα μέλλοντα γεγονότα. Ο απόστολος  Παύλος ανέβηκε μέχρι τον τρίτο ουρανό και είδε και άκουσε πράγματα που δεν μπορούσε να τα περιγράψει. Εδώ σε αυτήν την ζωή βλέπουμε «εν εσόπτρω και αινίγματι». Μόνο μερικοί  άγιοι μπορούν να τραβήξουν το παραβάν και να δούνε αυτά που δεν βλέπουμε εμείς, μια πραγματικότητα διαφορετική από αυτήν που ζούμε εμείς οι απλοί άνθρωποι.

»Νους ορά και νους ακούει». Το λέγανε οι αρχαίοι, για να τονίσουν την δύναμη του νου, η οποία καθιστά τις αισθήσεις ικανές όχι απλώς να βλέπουν και να ακούνε κλπ. τα πράγματα  αλλά και να τα κατανοούν. Είναι γνωστό πόση βαρύτητα έδιναν οι αρχαίοι στην Γνώση και τον Νου. Για την χριστιανική πίστη ο νους, όταν φωτίζεται από το Άγιο Πνεύμα, είναι ικανός να διεισδύει μέσα στα πράγματα, να τα αναλύει, να τα ερμηνεύει και να δίνει το βαθύτερο νόημα της ύπαρξης τους. Είναι ο Νους του Χριστού που, όταν τον αποκτήσει ο άνθρωπος,  δίνει αυτές τις ικανότητες στις αισθήσεις του σώματος. Επομένως επιβεβαιώνεται και πάλι το αρχαίο ρητό: «διπλουν εισορώσι οι τα γράμματα μαθόντες» με την διαφορά ότι οι αρχαίοι έδιναν βαρύτητα στη γνώση του επιστητού, ενώ οι πατέρες της εκκλησίας στη γνώση του Θεού μέσω των δημιουργημάτων του. Έτσι υπάρχουν άλλοι άνθρωποι που, ενώ βλέπουν, δεν βλέπουν και ενώ ακούνε, δεν ακούνε, γιατί έχουν τυφλωθεί πνευματικά, όπως οι Φαρισαίοι. Υπάρχουν και άλλοι άνθρωποι που είναι τυφλοί σωματικά, αλλά διορατικότατοι πνευματικά.

          Στην περίπτωση των αγίων οι αισθήσεις καθαγιάζονται, καθαρίζονται από κάθε ρύπο της αμαρτίας, απαλλάσσονται από την πονηρία και την κακία και λειτουργούν διαφορετικά. Και πρώτα πρώτα η αίσθηση της όρασης είναι σημαντική και για την πνευματική πορεία του ανθρώπου: «Ὁ λύχνος τοῦ σώματός ἐστιν ὁ ὀφθαλμός. ἐὰν οὖν ὁ ὀφθαλμός σου ἁπλοῦς ᾖ, ὅλον τὸ σῶμά σου φωτεινὸν ἔσται· 23 ἐὰν δὲ ὁ ὀφθαλμός σου πονηρὸς ᾖ, ὅλον τὸ σῶμά σου σκοτεινὸν ἔσται. εἰ οὖν τὸ φῶς τὸ ἐν σοὶ σκότος ἐστί, τὸ σκότος πόσον; (Ματθ, 6, 22-23). Εδώ τονίζεται η μεγάλη ευθύνη που έχει ο άνθρωπος στην χρήση των αισθήσεων και συγκεκριμένα της όρασης. Η όραση παρασέρνει ολόκληρο το σώμα και γίνεται η αιτία φωτισμού ή σκοταδισμού, πορείας σε φωτεινά μονοπάτια ή σε σκοτεινά.

Τα μάτια  του ανθρώπου ως γνωστόν αδυνατούν να δουν τα πράγματα μέσα στο σκοτάδι. Χρειάζονται φως. Το ίδιο και τα μάτια της ψυχής. Για να δουν την υπερφυσική πραγματικότητα πρέπει να φωτιστούν από το φως του Χριστού και  από την πρώτη Ιδέα, το Νούν, όπως υποστηρίζει ο Πλάτωνας  στο μύθο του Σπηλαίου. Για το θέμα αυτό έχουμε επαρκείς βιβλικές διαβεβαιώσεις: «Εγώ ειμί το Φως το Αληθινόν …ο περιπατών εν τω φωτί…… ου μη προσκόψει τον πόδα του. Εν τω φωτί σου οψόμεθα φως, το φως το αληθινό, το πνεύμα σοφίας και συνέσεως…Είδομεν το φως το αληθινόν…».  Όπου υπάρχει το φως, εκεί κυριαρχεί ο Χριστός. Όπου υπάρχει  σκοτάδι, εκεί κυριαρχεί ο Άρχων του σκότους.  Το φως, δηλαδή ο Χριστός, νικάει το σκοτάδι, δηλαδή τον Άρχοντα του σκότους.  Ο Χριστός που είναι το Φως το Αληθινό, φωτίζει τις ψυχές των ανθρώπων και αυτοί βλέπουν καθαρά τα πράγματα και επιλέγουν το σωστό και το δίκαιο. Όταν απουσιάζει ο Χριστός, ο άνθρωπος βυθίζεται στο σκοτάδι και του είναι αδύνατο να δει καθαρά τα πράγματα και να πάρει σωστές αποφάσεις.

Οι Μαθητές έβλεπαν και δεν καταλάβαιναν, άκουγαν και δεν κατανοούσαν. Όμως  όταν τους φώτισε  το Άγιο Πνεύμα, άρχισαν να καταλαβαίνουν αυτά που επί τρία χρόνια τους δίδασκε, άρχισαν δηλαδή να καταλαβαίνουν τις γραφές, «του συνιέναι τας γραφάς». Αντίθετα ο Ιούδας ζούσε μέσα στο σκοτάδι της φιλαργυρίας και «ουκ ηβουλήθη συνιέναι» και έτσι οδηγήθηκε σε σκοτεινές και πονηρές πράξεις. Γι’  αυτό και ο υμνογράφος λέει για τον Μωυσή: «ιλύν γαρ εκτινάξας όμματος νόου »(Ιαμβικός Πεντηκοστής), δηλαδή, «αφού ξετίναξε την λάσπη από τα μάτια της ψυχής του», μπόρεσε να συνομιλήσει με τον Θεό με μορφή νεφέλης και να πάρει τις θεοχάρακτες πλάκες, τον λεγόμενο Μωσαϊκό Νόμο.

Οι αισθήσεις λοιπόν, σώματος και ψυχής, μας βοηθάνε να γνωρίσουμε τον Χριστό; Ας αναφέρουμε την άποψη του π. Γεωργίου Μεταλληνού:

«Ἡ Ὀρθοδοξία, κάνοντας διάκριση τῶν δυὸ γνώσεων (σοφιῶν), τῶν μεθόδων καὶ τῶν ὀργάνων τους, ἀποφεύγει κάθε σύγχυση μεταξύ τους, ἀλλὰ καὶ κάθε σύγκρουση. Μόνο ἐκεῖ, ὅπου ἔχουν χαθεῖ οἱ προϋποθέσεις καὶ ἡ οὐσία τοῦ Χριστιανισμοῦ, μένει ἀνοικτὸς ὁ δρόμος πρὸς τὴ σύγχυση καὶ τὴ σύγκρουση. Ὀρθόδοξα ὅμως λειτουργοῦν καὶ κάποιες «παράλογες» ἀναλογίες, ὅπως λ.χ. ἡ δυνατότητα νὰ εἶναι κανεὶς κορυφὴ ἐπιστημονικὰ καὶ νήπιος πνευματικὰ (στὴ Θεία γνώση). Ἢ τὸ ἀντίστροφο· νὰ εἶναι μέγας στὴ Θεία γνώση καὶ τελείως ἀγράμματος στὴν ἀνθρώπινη σοφία (Μ. Ἀντώνιος κ.ἄ.). Τίποτε δὲν ἀποκλείει ὅμως τὴ δυνατότητα κατοχῆς καὶ τῶν δυὸ σοφιῶν-γνώσεων, ὅπως συμβαίνει στοὺς Μεγάλους Πατέρες (καὶ Μητέρες) τῆς Ἐκκλησίας. Αὐτὸ ψάλλει ἡ Ἐκκλησία (25 Νοεμβρίου) γιὰ τὴ μεγάλη μαθηματικὸ τοῦ 3ου αἰ. ἁγία Αἰκατερίνη, τὴ «σοφή», ὡς κάτοχο καὶ τῶν δυὸ γνώσεων: «Τὴν ἐκ Θεοῦ σοφίαν λαβοῦσα παιδιόθεν ἡ Μάρτυς, καὶ τὴν ἔξω καλῶς σοφίαν πᾶσαν μεμάθηκε…». (π. Γεώργιος Μεταλληνός, Σχέσεις και Αντιθέσεις, 8^ο κεφάλαιο).

Ας φέρουμε ένα παράδειγμα της πνευματικοποίησης των αισθήσεων του σώματος. Στη Θεία Λειτουργία ο ιερέας με την Χάρη του Θεού επιτελεί την Θεία θυσία στο ιερό θυσιαστήριο, την Αγία τράπεζα, και πάνω από αυτήν ίπτανται «χιλιάδες Χερουβίμ και μυριάδες Σεραφείμ» και εμείς οι πιστοί εικονίζουμε μυστικώς τα Χερουβίμ «οι τα Χερουβίμ μυστικώς εικονίζοντες…» Όλα αυτά απαιτούν καθαρότητα καρδιάς καθαρότητα αισθήσεων, για να μπορεί να δει κανείς αυτήν την υπερφυσική πραγματικότητα. Και ακόμα: Ο άρτος και ο οίνος, «τα σα εκ των σων», που προσφέρουμε στη Θεία θυσία, γίνονται σώμα και αίμα Χριστού. Οι χριστιανοί αυτό πιστεύουν, διότι ο ίδιος ο Κύριος έδωσε αυτήν την δυνατότητα στους ιερείς. Εμείς με τα μάτια του σώματός μας εξακολουθούμε να βλέπουμε άρτο και οίνο, αλλά ο Χριστός διαβεβαιώνει «ο τρώγων μου την σάρκα και πίνων μου το αίμα». Αυτήν την πραγματικότητα, πραγματική σάρκα και αίμα, πολλοί άγιοι, όταν την είδαν στη Θεία Κοινωνία, έφριξαν. Γιατί όμως εμείς δεν το βλέπουμε; Πρώτον γιατί δεν είμαστε άξιοι και δεύτερο δεν πρέπει να μεταβληθούμε σε σαρκοφάγους και κανίβαλους και σε τελευταία ανάλυση είναι θέμα πίστης. Το μεγαλείο του Θεού σε αυτό ακριβώς έγκειται, ότι η θεϊκή παρουσία είναι μυστική κι ακόμα στο ότι βασικές διατροφές του σώματος, ο άρτος και ο οίνος, μετατρέπονται στο άχραντο σώμα του Χριστού, για να εγκατασταθεί μυστικά στις ψυχές των πιστών και να τις αγιάσει και να κάνει τις αισθήσεις του σώματος ικανές να αισθάνονται πράγματα πέρα από αυτήν την φυσική πραγματικότητα που ζούμε.  «Θαυμαστός ο Θεός εν τοις αγίοις αυτού».

Οι  αισθήσεις θα μας ακολουθήσουν και στην μεταθανάτια ζωή μας, δηλαδή θα βλέπουμε, θα ακούμε, θα μυρίζουμε, θα κινούμαστε, θα πονάμε, θα χαιρόμαστε, με την διαφορά ότι τα πράγματα θα είναι μεν τα ίδια αλλά σε διαφορετική κατάσταση, πνευματική. Στην μεν κόλαση θα είναι ό,τι πιο βρωμερό, τρομακτικό, ανατριχιαστικό σε αυτά που θα βλέπουμε, ακούμε αισθανόμαστε, ενώ στην βασιλεία του Θεού θα είναι ό,τι πιο όμορφο, ό,τι πιο ωραίο, ότι πιο ευχάριστο για τα μάτια μας, τα αυτιά μας και τα αισθήματά μας. Τα σώματά μας θα αναστηθούν στην Δευτέρα Παρουσία του Χριστού, όπου θα έχουμε την Τελική Κρίση, και θα συμμετάσχουν και αυτά στην χαρά ή στη θλίψη, εφόσον οι άνθρωπος αμάρτησε όχι μόνο με την ψυχή αλλά και το σώμα. Μόνο το σώμα του Κυρίου, της Παναγίας και του προφήτη Ηλία με αλλαγμένη τη σύστασή τους σε μια άλλη διάσταση από αυτήν που ξέρουμε σε αυτόν τον υλικό κόσμο.

Συμπέρασμα

          Ο άνθρωπος με τις αισθήσεις του σώματος αντιλαμβάνεται την αισθητή πραγματικότητα. Διαθέτει όμως νου, ψυχή και πνεύμα και με αυτά αντιλαμβάνεται έναν άλλο κόσμο, νοητό, πνευματικό. Στόχος του ανθρώπου σε όλη του την ζωή  είναι να καθαρίζει τις αισθήσεις του από την πονηριά και την κακία, για να μπορεί να βλέπει καθαρά τα πράγματα και να παίρνει τη σωστές αποφάσεις. Αυτό μόνο το Άγιο Πνεύμα μπορεί να το κάνει κατά την χριστιανική πίστη. Τότε ο άνθρωπος αποκτά την σοφία όχι του κόσμου αλλά του Θεού και μπορεί να ερμηνεύει και να αναλύει τα πράγματα σε βάθος. Αυτό το απέδειξαν οι αγράμματοι ψαράδες και οι απλοί άνθρωποι που δέχτηκαν την Χάρη του Θεού. Επομένως ας ψελίσουμε κι εμείς μαζί με τον ψαλμωδό: «καρδίαν καθαράν κτίσον εν εμοί ο Θεός» διότι μόνον «οι καθαροί τη καρδία τον Θεόν όψονται». Να δώσει ο Θεός να καθαρίσουμε κι εμείς την καρδιά μας, «για να δούμε Θεού πρόσωπο».