Ο Άγιος Ιερεμίας ο Α΄, Οικουμενικός Πατριάρχης και Κτήτορας της Ιεράς Μονής Αγίου Νικολάου «Σταυρονικήτα» Αγίου Όρους
13 Ιανουαρίου 2025Ο Άγιος Ιερεμίας γεννήθηκε το έτος 1485[1] στη Ζίτσα των Ιωαννίνων. Ήταν άνθρωπος μεγάλης ευσέβειας και αρετής, αλλά χαμηλού μορφωτικού επιπέδου. Σε νεαρή ηλικία, βρέθηκε κοντά στον τότε μητροπολίτη Ιωαννίνων Θεόληπτο. Ο τελευταίος, εκτιμώντας τα χαρίσματα του νεαρού γιαννιώτη, τον πήρε υπό τη προστασία του, κήροντάς τον μοναχό και χειροτονώντας τον διάκονο και πρεσβύτερο. Αργότερα, ο νεαρός αρχιμανδρίτης Ιερεμίας, βρέθηκε στη Κωνσταντινούπολη, ως συνεργάτης του πνευματικού του πατέρα, μητροπολίτη Ιωαννίνων Θεολήπτου. Ο τελευταίος εξελέγη κατά το έτος 1518, Οικουμενικός Πατριάρχης. Ο Άγιος Ιερεμίας, το 1520 τοποθετήθηκε στη θέση του μητροπολίτη Σόφιας στη Βουλγαρία.
Ακολούθως, το έτος 1522[2] εξελέγη για πρώτη φορά Οικουμενικός Πατριάρχης ως «Ιερεμίας ο Α΄» διαδεχόμενος τον αποθανόντα πνευματικό του πατέρα και προκάτοχο, Θεόληπτο. Εντούτοις, αναγκάστηκε να ενθρονιστεί εκ νέου στον θρόνο του αποστόλου Ανδρέου του Πρωτοκλήτου, κατά το 1525, εξαιτίας των αντικανονικών ενεργειών του μητροπολίτη ΣωζοπόλεωςΙωαννικίου. Σε αυτή τη θέση παρέμεινε έως το 1537. Ο Άγιος Ιερεμίας ως ποιμενάρχης του Βυζαντίου, διακρίθηκε για τη σοφία και την ταπείνωσή του, ενώ παράλληλα, επέδειξε ιδιαίτερο ζήλο για την εύρυθμη λειτουργία του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Απέστειλε πατριαρχικά γράμματα δια των οποίων ρυθμιζόταν διάφορα ζητήματα διοικητικής φύσεως. Ίδρυσε νέες επισκοπές (Άργους και Ναυπλίου και Ρόδου), αποκατέστησε τα προνόμια της Ιεράς Μονής Εικοσιφοινίσσης στο Παγγαίον Όρος της Δράμας[3], διευθέτησε το ζήτημα της εκλογής του αρχιεπισκόπου Σινά και τέλος, διέσωσε πολλές εκκλησίες της Κωνσταντινούπολης από την κατεδάφιση εκ μέρους των Τούρκων.
Αξίζει να τονισθεί,ότι ένα ιδιαίτερο κεφάλαιο στη ζωή του Αγίου Ιερεμία είναι και οι σχέσεις που ανέπτυξε με μία ομάδα συγχρόνων του Αγίων, οι περισσότεροι εκ των οποίων, κατόπιν δικής του ευλογίας, ίδρυσαν μοναστήρια στον ελλαδικό χώρο (Τρίκαλα, Χαλκιδική, Λέσβος, Όλυμπος, Γρεβενά, Εύβοια και Μετέωρα). Αναφερόμαστε στους εξής Αγίους Ιεράρχες: Βησσαρίωνα τον Β΄ και Νεόφυτο τον Α΄, μητροπολίτες Λαρίσης και Τρίκκης, Θεωνά Αρχιεπίσκοπο Θεσσαλονίκης και Ιγνάτιο Αρχιεπίσκοπο Μηθύμνης. Ακολούθως, οι Όσιοι Ασκητές: Διονύσιος ο εν Ολύμπω και Νικάνωρας ο εν Καλλιστράτω όρει των Γρεβενών, Δαυΐδ ο εν Ευβοία, Φιλόθεος εκ Σκλαταίρνης Τρικάλων, τα αδέλφια Νεκτάριος και Θεοφάνης οι Αψαράδες και τέλος, οι επίσης αυτάδελφοι Μάξιμος και Ιωάσαφ. Η τελευταία αυτή τετράδα των Οσίων αυταδέλφων ασκητών μάλιστα, καταγόταν από την ιδιαίτερη πατρίδα του Αγίου Ιερεμία, τα Ιωάννινα. Τέλος, επί των ημερών της πατριαρχίας του Αγίου Ιερεμίου, μαρτύρησε δια πυρός, το έτος 1526 (18 Απριλίου), ο επίσης ηπειρώτης στη καταγωγή, Άγιος Ιωάννης ο Ράπτης, εκ του χωριού Τέροβο των Ιωαννίνων. Ο συγκεκριμένος νεομάρτυρας ευρισκόμενος στη Κωνσταντινούπολη, συναναστράφηκε με τον Άγιο Ιερεμία. Ο τελευταίος, ενδιαφέρθηκε για τον συμπατριώτη του, ενθαρρύνοντάς τον στο επερχόμενο φρικτό μαρτύριό του. Εν τέλει, η μνήμη του Αγίου Ιωάννου τιμάται ετησίως στον ενοριακό ιερό ναό της Αγίας Μαρίνας Ιωαννίνων, οπού και γίνεται μνεία στο μαρτύριο και τα πολλά του θαύματα[4].
Αδιαμφησβήτητα, η φυσιογνωμία του Αγίου Ιερεμία μέχρι σήμερα, έχει ταυτιστεί -και δικαίως- με την ίδρυση της αθωνικής Ιεράς Μονής Αγίου Νικολάου «Σταυρονικήτα», ενός μοναστηριού, στην ανάπτυξη του οποίου ενεπλάκη προσωπικά ο Άγιος Πατριάρχης. Μέσα από αρκετές δυσκολίες, κατόρθωσε να επεκτείνει αυτό το παλιό φιλοθεΐτικο μετόχι, χαρίζοντάς του νέα αίγλη. Καθιέρωσε το κοινοβιακό σύστημα λειτουργίας της μονής (1541) και δημιούργησε νέες κτηριακές εγκαταστάσεις. Επίσης, με δικές του ενέργειες, αυξήθηκε η κτηματική περιουσία του νέου κοινοβίου, ενώ επέτρεψε τη προσέλευση σε αυτή τη νεοϊδρυθείσα μοναστική κοινότητα πολλών νέων μοναχών, τοποθετώντας παράλληλα τον κατάλληλο εξ αυτών των μοναχών ως ηγούμενο. Μάλιστα, ως Πατριάρχης, επικύρωσε τα πατριαρχικά και βασιλικά της δίκαια και προνόμια, υπογράφοντας το επονομαζόμενο μέχρι σήμερα ως «Σιγίλιο των Αρχιερέων»[5]. Το εν λόγω επίσημο έγγραφο, υπογράφεται από εξήντα οκτώ αρχιερείς του Πατριαρχικού Θρόνου, ένας σπάνιος αριθμός για τα δεδομένα της τότε εποχής. Φυλάσσεται μέχρι σήμερα στο μοναστήρι της «Σταυρονικήτα».
Τέλος, προκειμένου να προφυλάξει το αγαπημένο του μοναστήρι από μελλοντικές εκκλησιαστικές ή διοικητικές αυθαιρεσίες, συνέγραψε και δύο σημαντικά κείμενα: Τη «Διαθήκη» και τις «Παραινέσεις» του. Η δυάδα αυτή των κειμένων, εμπεριέχει πληροφορίες αναφορικά με την ίδρυση της Ιεράς αυτής Μονής του Αγίου Όρους, καθώς και μία σειρά από συμβουλές που δίδει ο Άγιος Ιερεμίας, προς τους ευρισκόμενους σε αυτό το μοναστήρι πατέρες. Σύμφωνα μάλιστα με τον κτήτορα της μονής του Αγίου Νικολάου, Πατριάρχη Ιερεμία, οι αρνητές και παραβάτες μοναχοί των διατάξεων των δύο αυτών κειμένων, καθώς και του «Σιγιλίου των Αρχιερέων», τιμωρούνται με την ποινή του αφορισμού και διώκονται από το μοναστήρι.
Ο Άγιος Ιερεμίας τελικά, παραιτήθηκε των πατριαρχικών καθηκόντων του (γ΄ θητεία: 1537-1546), μετέβη στο Τύρνοβο της Βουλγαρίας, εκάρη μεγαλόσχημος μοναχός και λαμβάνοντας το όνομα «Ιωάννης», εκοιμήθει ειρηνικά εκεί, στις 13 Ιανουαρίου του έτους 1546.
Στις 10 Ιανουαρίου του έτους 2023, η Ιερά Σύνοδος του Οικουμενικού Πατριαρχείου, συναρίθμησε τον Κωνσταντινουπόλεως Ιερεμία τον Α΄, στο Ορθόδοξο Αγιολόγιο, καθορίζοντας πως η μνήμη του θα τιμάται ετησίως στις 13 Ιανουαρίου, ημέρα της μακαρίαςκοιμήσεώς του. Προς αυτή τη κατεύθυνση κινήθηκαν τόσο η Ιερά Μονή «Σταυρονικήτα», όσο και η Ιερά Μητρόπολη Ιωαννίνων, τιμώντας εξαρχής τη μνήμη του εκλεκτού ηπειρώτη γόνου και εν τέλει κτήτορος μίας Ιεράς Μονής του Αγίου Όρους.
