Εισαγωγικά
Με την Κυριακή του Τελώνη και του Φαρισαίου αρχίζει το Τριώδιο, που αποτελεί την προετοιμασία της Μ. Τεσσαρακοστής, κατά την οποία θα μπούμε στο στάδιο των αρετών, για να αγωνιστούμε. Το Τριώδιο είναι η προπόνηση των χριστιανών αγωνιστών, η οποία γίνεται σιγά σιγά και κλιμακωτά. Όλη η περίοδος του Τριωδίου τονίζει την πρώτη και πρωταρχική αρετή της πνευματικής ζωής με την μετάνοια με διάφορες βαθμίδες. Ξεκινάμε με την παραβολή του Τελώνη και Φαρισαίου, όπου τονίζεται η αποφυγή της καύχησης, η συναίσθηση της αμαρτωλότητάς μας και η εκζήτηση της συγχώρησης από τον Θεό, προχωρούμε στην ριζική συντριβή που πρέπει να αισθανόμαστε για την άσωτη ζωή μας με την παραβολή του Ασώτου και κλείνει με την μετάνοια πριν από την μέλλουσα κρίση με το ευαγγέλιο της Κρίσης, δηλαδή της Δευτέρας παρουσίας του Χριστού. Τα σχετικά τροπάρια του Τριωδίου είναι οι προπονητικές οδηγίες, για να αρχίσουμε να αγωνιζόμαστε. Πρόκειται για ωραιότατες συνθέσεις και πνευματικότατες διδαχές για την σωτηρία της ψυχής μας. Ας τις μελετήσουμε με προσοχή, για να πάρουμε όσο το δυνατόν περισσότερα διδάγματα.
Εσπερινός του Τελώνη και Φαρισαίου
Ἀπόστιχα, τῆς Ὀκτωήχου.
Δόξα ….
Βεβαρημένων τῶν ὀφθαλμῶν μου ἐκ τῶν ἀνομιῶν μου,
οὐ δύναμαι ἀτενίσαι καὶ ἰδεῖν τὸν αἰθέρα τοῦ οὐρανοῦ,
ἀλλὰ δέξαι με ὡς τὸν Τελώνην μετανοοῦντα, Σωτήρ
καὶ ἐλέησόν με.
Μετάφραση
Με βαριά τα μάτια μου από τις ανομίες
δεν μπορώ να ατενίσω και να δω τον αιθέρα του ουρανού,
αλλά δέξου με, Σωτήρα μου, σαν τον μετανοημένο Τελώνη
Και ελέησέ με.
Καὶ νῦν… Θεοτοκίον.
Ναὸς καὶ πύλη ὑπάρχεις, παλάτιον καὶ θρόνος τοῦ Βασιλέως,
Παρθένε πάνσεμνε, δι’ ἧς ὁ λυτρωτής μου Χριστὸς ὁ Κύριος
τοῖς ἐν σκότει καθεύδουσιν ἐπέφανεν, Ἥλιος ὑπάρχων δικαιοσύνης, φωτίσαι θέλων οὓς ἔπλασε, κατ’ εἰκόνα ἰδίαν, χειρὶ τῇ ἑαυτοῦ.
Διὸ Πανύμνητε, ὡς μητρικὴν παρρησίαν, πρὸς αὐτὸν κεκτημένη, ἀδιαλείπτως πρέσβευε, σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν
Μετάφραση
Παρθένε πάνσεμνε, είσαι ο ναός και η πύλη και ο θρόνος του Βασιλιά.
Με αυτήν ο λυτρωτής μας Χριστός ο Κύριος φάνηκε στους ανθρώπους,
που κοιμούνταν στο σκοτάδι, αυτός που είναι ο Ήλιος της δικαιοσύνης, θέλοντας να φωτίσει αυτούς που έπλασε κατ’ εικόνα αυτού με το δικό του χέρι. Γι’ αυτό, Πανύμνητη, επειδή έχεις μητρική παρρησία απέναντί του
Πρέσβευε ασταμάτητα για να σωθούν ο ψυχές μας.
Καθίσματα τοῦ Τριῳδίου.
Ταπείνωσις ὕψωσε, κατῃσχυμμένον κακοῖς, Τελώνην στυγνάσαντα1,
καὶ τό, Ἱλάσθητι, τῷ Κτίστῃ βοήσαντα·
ἔπαρσις δὲ καθεῖλεν, ἀπὸ δικαιοσύνης, δείλαιον Φαρισαῖον,
μεγαλορρημονοῦντα· ζηλώσωμεν διὸ τὰ καλά, κακῶν ἀπεχόμενοι.
Μετάφραση
Η ταπείνωση ανύψωσε τον Τελώνη, που ήταν μελαγχολικός και καταντροπιασμένος για τα κακά που έκανε, και φώναξε στον Κτίστη το «Συγχώρησέ με». Η έπαρση γκρέμισε τον άθλιο Φαρισαίο από το να παριστάνει τον δίκαιο με τις μεγαλοστομίες του. Γι’ αυτό ας δείξουμε ζήλο για τα καλά κι ας είμαστε μακριά από τα κακά.
Δόξα…
Ταπείνωσις ὕψωσε, πάλαι Τελώνην κλαυθμῷ βοήσαντα·
Ἱλάσθητι, καὶ ἐδικαίωσεν. Αὐτὸν μιμησώμεθα ἅπαντες
οἱ εἰς βάθος τῶν κακῶν ἐμπεσόντες, κράξωμεν τῷ Σωτῆρι,
ἀπὸ βάθους καρδίας. Ἡμάρτομεν, ἱλάσθητι, μόνε φιλάνθρωπε.
Μετάφραση
Η ταπείνωσε ύψωσε παλιά τον Τελώνη, που με κλάμα φώναξε
το «Συγχώρεσε με» και τον δικαίωσε. Αυτόν ας μιμηθούμε όλοι εμείς
που πέσαμε στο βάθος των κακών και ας φωνάξουμε δυνατά στον Σωτήρα
από το βάθος της καρδιάς μας: «Αμαρτήσαμε, συγχώρησέ μας, μόνε φιλάνθρωπε.
ΕΙΡΜΟΙ ΚΑΝΟΝΟΣ
ᾨδή Α. Τοῦ Τριῳδίου Ως εν ηπείρω πεζευσας
Παραβολαῖς ἐμβιβάζων πάντας Χριστός,
πρὸς βίου διόρθωσιν, τὸν Τελώνην ἀνυψοῖ,
ἐκ τῆς ταπεινώσεως δεικνύς,
Φαρισαῖον τῇ ἐπάρσει ταπεινούμενον.
Μετάφραση
Με παραβολές ο Χριστός μας οδηγεί όλους σε διόρθωση ζωής.
Ανυψώνει τον Τελώνη αναδεικνύοντάς τον λόγω ταπείνωσης,
ενώ ταπεινώνει τον Φαρισαίο λόγω της έπαρσής του.
ᾨδή Γ. Τοῦ Τριῳδίου. Ουκ έστιν άγιος ως συ
Ἀπὸ κοπρίας καὶ παθῶν, ταπεινὸς ἀνυψοῦται,
ἀρετῶν ἀπὸ ὕψους, καταπίπτει δὲ δεινῶς,
ὑψηλοκάρδιος πᾶς, οὗ τὸν τρόπον, τῆς κακίας φύγωμεν.
Μετάφραση
Ο ταπεινός ανυψώνεται από την ακαθαρσία των παθών,
κάθε υψηλόφρονας όμως έχει φοβερή πτώση από το ύψος των αρετών. Αυτού λοιπόν τον κακό τρόπο συμπεριφοράς ας τον αποφύγουμε.
ᾨδή Δ. Τοῦ Τριῳδίου.
Ἀρίστην ἔδειξεν, ὁδὸν ὑψώσεως τὴν ταπείνωσιν Λόγος,
ταπεινωθείς, μέχρι καὶ μορφῆς δουλικῆς,
ἣν ἐκμιμούμενος ἅπας, ἀνυψοῦται ταπεινούμενος.
Μετάφραση
Ο Υιός και Λόγος του Θεού μας έδειξε ότι η ταπείνωση
είναι ο άριστος δρόμος της ανυψώσεως του ανθρώπου,
αφού ο ίδιος ταπεινώθηκε μέχρι που να πάρει δουλική μορφή.
Αυτήν λοιπόν ο καθένας αν την μιμείται ανυψώνεται με την ταπείνωση
ᾨδή Ε. Τοῦ Τριῳδίου.
Τοῦ Φαρισαίου τὰς ἀρετάς σπεύσωμεν μιμεῖσθαι
καὶ ζηλοῦν τὴν τοῦ Τελώνου ταπείνωσιν
τὸ ἐν ἑκατέροις μισοῦντες ἄτοπον,
ἀπόνοιαν καὶ λύμην τῶν παραπτώσεων.
Μετάφραση
Ας σπεύσουμε να μιμηθούμε τις αρετές του Φαρισαίου
και να ζηλέψουμε την ταπείνωση του Τελώνη
μισώντας το σφάλμα και στις δύο περιπτώσεις,
την απερισκεψία (του Φαρισαίου)
και την βλάβη από τα σφάλματα.
ᾨδή ΣΤ. Τοῦ Τριῳδίου.
Τοῦ βίου τὸ στάδιον, ὁ Τελώνης ἐν ταὐτῷ, καὶ Φαρισαῖος ἔδραμον·
ἀλλ’ ὁ μὲν ἀπονοίᾳ κατενεχθείς, αἰσχρῶς ἐναυάγησεν,
ὁ δὲ τῇ ταπεινώσει διεσῴζετο.
Μετάφραση
Στο στάδιο της ζωής στο ίδιο έτρεξαν και ο Τελώνης και ο Φαρισαίος
αλλά ο μεν ένας αφού καταβλήθηκε λόγω της απερισκεψίας του,
ναυάγησε με ένα αισχρό τόπο,
ο άλλος όμως σώθηκε λόγω της ταπείνωσής του.
ᾨδή Ζ. Τοῦ Τριῳδίου.
Δικαιώσεως τοῖς ἔργοις ἐπαιρόμενος, βρόχοις κενοδοξίας
δεινῶς, περιεπάρη Φαρισαῖος ἄμετρα αὐχῶν,
Τελώνης δὲ κούφῳ τῷ πτερῷ, τῆς ταπεινώσεως αρθείς
Θεώ προσήγγισε.
Μετάφραση
Ο Φαρισαίος υπερηφανευόμενος για τα έργα δικαίωσης
του Μωσαϊκού Νόμου περιέπεσε στις παγίδες της κενοδοξίας
καυχώμενος χωρίς μέτρο, ο Τελώνης, όμως αφού πέταξε
με τα ανάλαφρα πτερά της ταπείνωσης, πλησίασε τον Θεό.
ᾨδή Η. Τοῦ Τριῳδίου.
Ταπεινόφρονι γνώμῃ, ἵλεων Κύριον, ὁ Τελώνης στενάξας,
εὗρε καὶ σέσωσται, τρόπῳ δὲ δεινῷ γλώσσης μεγαλορρήμονος,
τῆς δικαιοσύνης ἐκπίπτει Φαρισαῖος.
Μετάφραση
Ο Τελώνης με ταπεινό φρόνημα, αφού αναστέναξε για έλεος,
το βρήκε και σώθηκε, ο Φαρισαίος όμως με τον φοβερό τρόπο ομιλίας του, γεμάτος έπαρση, χάνει την δικαίωση.
ᾨδή Θ. Τοῦ Τριῳδίου.
Ὁδὸν ὑψώσεως τὴν ταπείνωσιν, παρὰ Χριστοῦ λαβόντες,
σωτηρίας ὑπόδειγμα, τοῦ Τελώνου τὸν τρόπον ζηλώσωμεν,
τύφον ὑπεροψίας, πόρρω βαλλόμενοι,
γνώμῃ ταπεινόφρονι Θεὸν ἐξιλεούμενοι.
Μετάφραση
Αφού πάρουμε τον δρόμο της ταπείνωσης από τον Χριστό,
ας δείξουμε ζήλο για τον τρόπο συμπεριφοράς του Τελώνη,
που είναι υπόδειγμα σωτηρίας, πετώντας μακριά
την αλαζονεία της υπεροψίας και ζητώντας
με ταπεινό φρόνημα εξιλέωση από τον θεό.
Ἐξαποστειλάρια. Τοῦ Τριῳδίου:
Ὑψηγορίαν φύγωμεν, Φαρισαίου κακίστην,
ταπείνωσιν δὲ μάθωμεν, τοῦ Τελώνου ἀρίστην,
ἵν’ ὑψωθῶμεν βοῶντες, τῷ Θεῷ σὺν ἐκείνῳ·
Ἱλάσθητι τοῖς δούλοις σου, ὁ τεχθεὶς ἐκ Παρθένου,
Χριστὲ Σωτήρ, ἑκουσίως καὶ Σταυρὸν ὑπομείνας,
συνήγειρας τὸν κόσμον σου θεϊκῇ δυναστείᾳ.
Μετάφραση
Ας αποφύγουμε την πολύ κακή μεγαλορρημοσύνη του Φαρισαίου,
ας μάθουμε όμως την πολύ καλή ταπείνωση του Τελώνη,
για να υψωθούμε φωνάζοντας στον Θεό μαζί με εκείνον:
Συγχώρησε, Χριστέ Σωτήρα μας, εσύ που γεννήθηκες από Παρθένο
και με την θέλησή σου υπέμεινες σταυρικό θάνατο
και ανέστησες μαζί σου όλον τον κόσμο με την θεϊκή σου δύναμη.
Αίνοι Τριῳδίου Ἦχος α’
Μὴ προσευξώμεθα φαρισαϊκῶς, ἀδελφοί·
ὁ γὰρ ὑψῶν ἑαυτὸν ταπεινωθήσεται,
ταπεινωθῶμεν ἐναντίον τοῦ Θεοῦ, τελωνικῶς
διὰ νηστείας κράζοντες· Ἱλάσθητι ἡμῖν ὁ Θεός,
τοῖς ἁμαρτωλοῖς.
Μετάφραση
Ας μην προσευχηθούμε σαν τον Φαρισαίο, αδελφοί μου,
γιατί αυτός που υψώνει τον εαυτό του θα ταπεινωθεί,
ε γίνουμε ταπεινοί μπροστά στον Θεό, όπως ο Τελώνης
και με νηστεία ας φωνάξουμε:
Θεέ μου, Λυπήσου εμάς τους αμαρτωλούς
Ἦχος α’
Φαρισαῖος κενοδοξίᾳ νικώμενος,
καὶ Τελώνης τῇ μετανοίᾳ κλινόμενος,
προσῆλθόν σοι τῷ μόνῳ Δεσπότῃ,
ἀλλ’ ὁ μὲν καυχησάμενος, ἐστερήθη τῶν ἀγαθῶν,
ὁ δὲ μὴ φθεγξάμενος, ἠξιώθη τῶν δωρεῶν.
Ἐν τούτοις τοῖς στεναγμοῖς, στήριξόν με Χριστὲ ὁ Θεός,
ὡς φιλάνθρωπος.
Μετάφραση
Ο Φαρισαίος νικημένος από την κενοδοξία
Και ο Τελώνης σκυφτός λόγω μετανοίας
Ήρθαν σε Σένα, τον μόνο Δεσπότη,
Αλλά ο μεν ένας με τις καυχησιές του στερήθηκε των αιωνίων αγαθών
Ο άλλος χωρίς να μιλήσει αξιώθηκε να έχει δωρεές.
Με αυτούς τους στεναγμούς της μετανοίας στήριξέ μου, Χριστέ μου,
ως Θεός φιλάνθρωπος.
Ἦχος γ’
Τοῦ Τελώνου καὶ τοῦ Φαρισαίου τὸ διάφορον ἐπιγνοῦσα, ψυχὴ μου·
τοῦ μέν, μίσησον τὴν ὑπερήφανον φωνήν,
τοῦ δέ, ζήλωσον τὴν εὐκατάνυκτον εὐχήν,
καὶ βόησον: ὁ Θεὸς ἱλάσθητί μοι τῷ ἁμαρτωλῷ,
καὶ ἐλέησόν με.
Μετάφραση
Του Τελώνου και του Φαρισαίου την διαφορά, κατάλαβε, ψυχή μου.
του ενός μεν μίσησε την αλαζονική φωνή
του άλλου δε την όλο κατάνυξη προσευχή
και φώναξες δυνατά:
«Λυπήσου με, τον αμαρτωλό και ελέησέ με».
Ἦχος γ’
Τοῦ Φαρισαίου τὴν μεχάλαυχον φωνήν, πιστοὶ μισήσαντες,
τοῦ δὲ Τελώνου τὴν εὐκατάνυκτον εὐχὴν ζηλώσαντες,
μὴ τὰ ὑψηλὰ φρονῶμεν, ἀλλ’ ἑαυτοὺς ταπεινοῦντες,
ἐν κατανύξει κράξωμεν· ὁ Θεὸς ἱλάσθητι, ταῖς ἁμαρτίαις ἡμῶν.
Μετάφραση
Του Φαρισαίου την καυχησιάρικη φωνή, πιστοί,
αφού μισήσουμε, ενώ του Τελώνη την όλο κατάνυξη προσευχή
αφού ζηλέψουμε, ας μην υψηλοφρονούμε
αλλά ας ταπεινώνουμε τον εαυτό μας
και με κατάνυξη ας φωνάξουμε δυνατά:
«Θεέ μου λυπήσου μας για τις αμαρτίες μας.
Δόξα…
Ταῖς ἐξ ἔργων καυχήσεσι, Φαρισαῖον δικαιοῦντα ἑαυτὸν
κατέκρινας Κύριε, καὶ Τελώνην μετριοπαθήσαντα,
καὶ στεναγμοῖς ἱλασμὸν αἰτούμενον, ἐδικαίωσας·
οὐ γὰρ προσίεσαι, τοὺς μεγαλόφρονας λογισμούς
καὶ τὰς συντετριμμένας καρδίας οὐκ ἐξουθενεῖς·
διὸ καὶ ἡμεῖς σοὶ προσπίπτομεν,
ἐν ταπεινώσει τῷ παθόντι δι’ ἡμᾶς·
Παράσχου τὴν ἄφεσιν καὶ τὸ μέγα ἔλεος.
Μετάφραση
Τον Φαρισαίο που με τις καυχησιές του δικαίωνε τον εαυτό του
τον κατάκρινες, Κύριε, και τον Τελώνη που ήταν μετριοπαθής
και ζητούσε με στεναγμούς συγχώρηση, τον δικαίωσες,
διότι δεν πλησιάζεις αυτούς που έχουν μεγαλόφρονες λογισμούς,
αλλά και αυτούς που έχουν συντετριμμένη καρδία
δεν τους προσβάλλεις. Γι’ αυτό κι εμείς προσκυνούμε
εσένα που με ταπείνωση έπαθες για εμάς.
Δώσ’ μας την άφεση των αμαρτιών και το μέγα έλεος.
1 Στυγνάσαντα, του στυγνάζω (στυγνός) = έχω σκοτεινή όψη, είμαι μελαγχολικός
