Τα τεχνάσματα του χαμαιλέοντα

Ο Χαμαιλέων (λιοντάρι του εδάφους) είναι είδος σαύρας που είναι γνωστή για την ευκολία προσαρμογής στο εκάστοτε φυσικό περιβάλλον με την αλλαγή χρωμάτων. Αυτό δε το φυσικό προνόμιο δεν αποσκοπεί κάπου αλλού παρά μόνο στην επιβίωση.

Διαφορετικά είναι ωστόσο τα πράγματα, όταν η περίπτωση του χαμαιλέοντα μεταφέρεται στις ανθρώπινες σχέσεις, μόνο που αυτή η μεταφορά δεν χρησιμοποιείται για καλό, ας πούμε για να δηλώνει την βιολογική δυνατότητα του ανθρώπου να προσαρμόζεται, ανάλογα με τις περιβαλλοντικές συνθήκες ώστε να επιβιώνει, αλλά για κακό, για να περιγράψει κάποιος αρνητικά φαινόμενα σκόπιμης μεταλλαγής που προκαλούνται από την έλλειψη ταυτότητας, την αναξιοπρέπεια, τον καιροσκοπισμό, τον τυχοδιωκτισμό και τον εγωιστικό ωφελιμισμό.

Παρατηρώντας την εικόνα ενός χαμαιλέοντα οδηγείται κάποιος σε συμβολισμούς άλλοτε θετικούς και άλλοτε αρνητικούς. Στους θετικούς ανήκουν:

-η ικανότητα κάποιου να αντιμετωπίζει τις αντιξοότητες και τις προκλήσεις της ζωής με ευελιξία. Χαρακτηριστικά παραδείγματα ο Δαβίδ όταν χρειάστηκε να αντιμετωπίσει τον Γολιάθ διαθέτοντας δυσανάλογες σωματικές δυνατότητες. Πρόκειται για μέθοδο επιβίωσης των αδυνάτων έναντι των δυνατών. Στην Πολιτική αυτό ονομάζεται διπλωματία. Πρόκειται για μια τέχνη διαχείρισης των πολιτικών πραγμάτων με λεπτότητα, πολιτική εξυπνάδα και διάκριση, συνυπολογίζοντας χρόνο, χώρο, τρόπο, πολιτικές και πολιτισμικές συνθήκες, και φυσικά την ιδιοπροσωπία των άλλων.Σημαντική είναι εδώ η έννοια της ευκαιρίας, δηλαδή της αναζήτησης και εκμετάλλευσης του κατάλληλου χρόνου για την απόκτηση πνευματικού κυρίως κέρδους από το οποίο δεν απουσιάζει η κοινωφέλεια. Πρόκειται για τη δυνατότητα που έχει ο άνθρωπος από την κατασκευή του να προβαίνει σε ανάλογες έξυπνες κινήσεις ώστε να κατορθώνει το πραγματικό συμφέρον του, ιδιαίτερα όταν έχει να αντιμετωπίσει φυσικές ή κοινωνικές αντιξοότητες. Είναι αυτό που περιγράφει και ο Απόστολος Παύλος, όταν γράφει για σοφή εξαγορά του καιρού : «Βλέπετε οὖνπῶςἀκριβῶςπεριπατεῖτε, μήὡςἄσοφοι, ἀλλ’ ὡς σοφοί, ἐξαγοραζόμενοι τον καιρόν, ὅτιαἱἡμέραιπονηραίεισι» (Εφ. 5, 15). Με αυτό το σκεπτικό δεν μπορούμε να μιλάμε για καιροσκοπισμό ακόμα και αν χρειάζεται να αλλάξει κάποιος κακές ειλημμένες αποφάσεις του. Εδώ δεν πρόκειται για καταπάτηση αρχών ούτε για εξαπάτηση αλλά για ορθή χρήση του λογικού.

-η επιλογή και αξιοποίηση της κινητικότητας και της προόδου αντί της στασιμότητας και επανάπαυσης τόσο στον επαγγελματικό χώρο όσο και στην πνευματική ζωή. Οι εναλλαγές χρωμάτων του χαμαιλέοντα είναι δυνατόν να συμβολίζουν την αναγέννηση του ανθρώπου. Αφετηρία για κάθε περαιτέρω κίνηση είναι βεβαίως η αυτοκριτική και η μετάνοια. Η εικόνα της κλίμακας του Ιωάννη Σιναϊτη είναι ενδεικτική του δρόμου που πρέπει να διανύσει ο άνθρωπος του Θεού, απομονώνοντας όλους τους μηχανισμούς ανάσχεσης, όπως για παράδειγμα η ραθυμία. Αυτό σηματοδοτεί και η ταχύτητα με την οποία ο Χαμαιλέων και άλλα ερπετά κινούνται για να εξασφαλίσουν την τροφή τους.

-η ανάγκη λήψης μέτρων πνευματικής προστασίας έναντι της αμαρτίας αλλά και πραγματικής προστασίας έναντι εκείνων που εναντιώνονται και επιβουλεύονται τον αδύνατο και περιφρονημένο.

-η προσαρμοστικότητα του Χαμαιλέοντα εξεικονίζει την ικανότητα επιβίωσης σε διαφορετικά φυσικά και κοινωνικά περιβάλλοντα με διαφορετικές συνθήκες και απαιτήσεις. Ιδιαίτερα στην εποχή της οικολογικής κρίσης και της κλιματικής αλλαγής, όπου κρίνεται απαραίτητη η οργανική και ψυχολογική προσαρμογή στις νέες περιβαλλοντικές συνθήκες ώστε να είναι ο άνθρωπος σε θέση να επιβιώσει.

-ακόμα και η ικανότητα του Χαμαιλέοντα για οπτικό έλεγχο σε διαφορετικά πεδία χρησιμοποιείται για να συμβολίσει την ανάγκη πολυεπίπεδηςκαι ολιστικής εποπτείας, γνώσης, ελέγχου και κατοχής του περιβάλλοντος κοινωνικού και επιστημονικού χώρου.

Συνηθέστεροι είναι οι αρνητικοί συμβολισμοί. Οι πλέον συνήθεις αναφέρονται

-Στην έλλειψη αυθεντικότητας και ταυτότητας, την ασταθή προσωπικότητα, την εσωτερική σύγχυση, την απουσία πνευματικής ακεραιότητας, την ασταθή πίστη, παράγοντες που ζημιώνουν σημαντικά την αξιοπιστία και την αξιοπρέπεια. Αυτό σημαίνει ότι το περιβάλλον δεν αναγνωρίζει και δεν διασφαλίζει την ατομική αξία σε όσους μιμούνται τον Χαμαιλέοντα, αφού αυτή δεν υποστηρίζεται από έσωθεν σταθερές αξίες. Η απαξίωση αυτή μεγιστοποιεί τα εσωτερικά προβλήματα, δημιουργώντας τις ευνοϊκότερες προϋποθέσεις για συμπεριφορές Χαμαιλέοντα.Επειδή δε ο άνθρωπος Χαμαιλέων είναι ευεπίφορος σε πολλαπλές σκόπιμες μεταμορφώσεις και αλλαγές, είναι συχνή η εναλλαγή φίλων, διαφορετικών χαρακτήρων, αθλητικών ομάδων, κομματικών στρατοπέδων.

– Στην έλλειψη ταυτότητας που σημαίνει μειωμένη αυτογνωσία. Δεν κατέχει τον εαυτό του αφενός όποιος δεν διέπεται και δεν δεσμεύεται από σταθερές αρχές και αφετέρου όποιος δεν διαθέτει ισχυρούς μηχανισμούς αυτοελέγχου με αποτέλεσμα να άγεται και να φέρεται έξωθεν. Καταλήγει έτσι να συμπεριφέρεται ως άτομο και όχι ως πρόσωπο.  Ταυτοποιείται περισσότερο ως ένα απρόσωπο και ανεύθυνο κομμάτι της μάζας και λιγότερο ως αυτόνομο και αυτοδύναμο ον.

-Στην υποκριτική και απατηλή συμπεριφορά που στηρίζεται στην διπλή ηθική και αποσκοπεί στην δημιουργία απατηλής εικόνας, αποδεκτής και αρεστής στους άλλους.Η εικόνα της αλλοπρόσαλλης θέσης και λειτουργίας των οφθαλμών του Χαμαιλέοντα χρησιμοποιείται συνήθως για το συμβολισμό της ανθρώπινης επαμφοτερίζουσας συμπεριφοράς, δείγμα μιας ιδιότυπης σχιζοφρένειας. Οι αρνητικές επιπτώσεις δεν αφορούν τόσο στο εξωτερικό περιβάλλον όσο στο ίδιο το ανθρώπινο εσωτερικό, το οποίο θα πρέπει να ταλαντεύεται μεταξύ του πραγματικού και του φανταστικού, του αληθινού και του ψεύτικου. Υπαρκτή είναι βέβαια και η δυσκολία στις διαπροσωπικές σχέσεις λόγω της έλλειψης ταυτότητας.

-Στον εξαγιασμό όλων των μέσων χάρη ενός ιδιοτελούς σκοπού. Πρόκειται γι’ αυτό που χαρακτηρίζεται ως τυχοδιωκτισμός, μια μέθοδος με την οποία κάποιος χρησιμοποιεί όλα τα μέσα, ακόμα και τα πιο ριψοκίνδυνα, για να πετύχει τους σκοπούς του. Υπόσχεται και πράττει ακριβώς τα αντίθετα. Λέγει ναι και εννοεί όχι. Το κίνητρο είναι καθαρά καιροσκοπικό. Η έννοια του καιροσκοπισμού περιγράφει τη διάθεση και την προσπάθεια παραβίασης ή και απόκλισης από αρχές και ιδεολογίες, με τις οποίες είναι κάποιος ταυτισμένος, αλλά παρεμποδίζουν την ικανοποίηση του ιδίου όφελους.

Καταλήγοντας, Χαμαιλέων δεν γίνεται ο φρόνιμος, επειδή αυτός γνωρίζει να ξεχωρίζει το ωφέλιμο από το βλαπτικό. Ως σύμβολο φρόνησης χρησιμοποιείται στη βιβλική και αγιοπατερική παράδοση το φίδι, επειδή φροντίζει σε κάθε κίνδυνο να διατηρεί την ακεραιότητά του, προφυλάσσοντας με κάθε τρόπο το κεφάλι του, καθώς ερμηνεύει ο Μ. Βασίλειος. Φρόνιμος λοιπόν είναι ο άνθρωπος όταν αφενός διασφαλίζει το συμφέρον του, που επιβουλεύονται οι άλλοι, και αφετέρου όταν γνωρίζει πώς πρέπει να ενεργεί. Δίχως φρόνηση ακόμα και αυτό που φαίνεται καλό καταλήγει κακό λόγω της ακαιρίας και της αμετρίας.