Ο Προτεσταντισμός και η Α΄ Οικουμενική Σύνοδος της Νίκαιας: Α΄. Οι Λουθηρανοί
21 Φεβρουαρίου 2025Το 2025, με αφορμή τη συμπλήρωση 1700 χρόνων από τη σύγκληση της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου, που αποτελεί ορόσημο στην ιστορία της Εκκλησίας, θα παρουσιάσουμε κατά τρόπο ευσύνοπτο πως τοποθετήθηκε απέναντι σ’ αυτό το ζωτικής σημασίας γεγονός ο Προτεσταντισμός στην ιστορική του αφετηρία, και πως αυτό αποτυπώθηκε στα Συμβολικά θεολογικά κείμενά του.
Η αποδοχή των δογματικών Όρων των τεσσάρων πρώτων Οικουμενικών συνόδων από τον προτεσταντικό χώρο σχετίζεται αποκλειστικά και μόνο με το ότι οι αποφάσεις αυτές θεωρήθηκαν σύμφωνες με την Αγία Γραφή. Η Αγία Γραφή για το σύνολο των Προτεσταντικών κλάδων είναι η μοναδική πηγή της αποκαλυμμένης αλήθειας και αποτελεί τον μοναδικό κανόνα αξιολόγησης και κριτή κάθε θεολογικής διδασκαλίας. Επιπροσθέτως, έγιναν αποδεκτοί γιατί θεωρήθηκαν ευσύνοπτες και αξιόπιστες περιλήψεις της βιβλικής διδασκαλίας στα χρόνια που διατυπώθηκαν για να αντιμετωπίσουν συγκεκριμένους αιρετικούς.
Σε αρκετά από τα προτεσταντικά Συμβολικά κείμενα που παρήχθησαν τον 16ο αι. χρησιμοποιήθηκε η εκκλησιαστική τριαδική ορολογία.
Ι. Η Αυγουσταία Ομολογία. Πρόκειται για το θεμελιώδες και πρωταρχικό κείμενο του λουθηρανικού χώρου που συντάχθηκε από τον Μελάγχθονα το 1530 και εγκρίθηκε και από τον Λουθηρο. Στο πρώτο άρθρο της που αναφέρεται στο μυστήριο του Τριαδικού Θεού χρησιμοποιείται με σαφήνεια η παραδοσιακή Τριαδολογική ορολογία. Γίνεται ονομαστική αναφορά στη σύνοδο της Νίκαιας, με την επισήμανση ότι οι δογματικές αποφάσεις της είναι αληθείς και ότι αποτελούν αναμφιβόλως αντικείμενο πίστεως. Στο ίδιο άρθρο καταδικάζεται κάθε αιρετική δοξασία που αντιτίθεται στη διδασκαλία της Α´ Οικουμενικής Συνόδου, και μάλιστα όχι μόνον οι αρχαίες αλλά και νεοεμφανισθείσες αντιτριαδικές δοξασίες στα χρόνια της Μεταρρύθμισης με τη χαρακτηριστική ονομασία «παλαιοί και νεότεροι Σαμοσατιανοί» (Samosatenos veteres et neotericos).
ΙΙ. Η Απολογία της Αυγουσταίας Ομολογίας. Συντάχθηκε επίσης από τον Μελάγχθονα το 1531, ως απάντηση στη ρωμαιοκαθολική ανασκευή της Αυγουσταίας Ομολογίας γνωστής ως Confutatio Pontificia. Στο άρθρο 1 της Απολογίας, ο Μελάγχθων αναφέρει με σαφήνεια ότι πάντοτε πίστευαν, δίδασκαν και κήρυτταν το Τριαδικό δόγμα όπως διατυπώθηκε στη Νίκαια. Στην Αγία Γραφή υπάρχουν γι᾽ αυτό βέβαιες και σταθερές μαρτυρίες που δεν μπορούν να ανατραπούν. Και συμπληρώνει ότι αυτοί που σκέπτονται το αντίθετο είναι έξω από την Εκκλησία του Χριστού, είναι ειδωλολάτρες και βλάσφημοι.
ΙΙΙ. Τα Σμαλκαλδικά Άρθρα. Θεολογικό κείμενο με αυστηρό αντιρωμαιοκαθολικό χαρακτήρα που συνέταξε ο ίδιος ο Λούθηρος το 1537. Στο πρώτο τμήμα του αναφέρεται στο μυστήριο της Αγίας Τριάδος με την καθιερεωμένη εκκλησιαστική ορολογία, δυστυχώς όμως αποδέχεται την κακοδοξία του Filioque. Στο ίδιο τμήμα, ο Λούθηρος δηλώνει ότι σχετικά με το Τριαδολογικό και το Χριστολογικό δόγμα δεν υπάρχει καμμία διαφορά με τους αντιπάλους του (σ.Σ.: τους Ρωμαιοκαθολικούς), γι᾽ αυτό δεν αποτελούν πεδία θεολογικής αντιπαράθεσης.
IV. Ο Τύπος της Συμφωνίας. Συντάχθηκε το 1577 και αποτελεί το τελευταίο Συμβολικό κείμενο του αρχικού λουθηρανισμού.Η δογματική διδασκαλία της Α´ Οικουμενικής Συνόδου γίνεται αποδεκτή με διπλό τρόπο:
α) Στο εισαγωγικό τμήμα γίνεται ρητώς αποδεκτό το θεολογικό περιεχόμενο των τριών αρχαίων Συμβόλων Πίστεως, δηλαδή του Αποστολικού, του Αθανασιανού και της Νίκαιας. Σε αναφορά με αυτά δηλώνεται: «Δεσμευόμαστε σε αυτά, και με το παρόν απορρίπτουμε όλες τις αιρέσεις και διδασκαλίες που έχουν εισαχθεί στην εκκλησία του Θεού, και έρχονται σε αντίθεση με αυτά» (Εpitome, Pars Prima, II).
β) Στο άρθρο 12 του Τύπου της Συμφωνίας, μεταξύ των άλλων αιρέσεων, καταδικάζονται και οι σύγχρονοί τους Αντιτριαδικοί και Νεοαρειανοί, ακριβώς γιατί δίδασκαν αντίθετα προς την παραδοσιακή εκκλησιαστική διδασκαλία. Δηλώνεται με σαφήνεια: «Όλα αυτά και άλλα παρόμοια άρθρα, μαζί με τις λανθασμένες επιπτώσεις και συμπεράσματα, τα απορρίπτουμε και τα καταδικάζουμε ως εσφαλμένα, ψευδή, αιρετικά, και αντίθετα προς τον λόγο του Θεού, τα τρία Σύμβολα, την Ομολογία της Αυγούστας, την Απολογία, τα Σμαλκαλδικά Άρθρα, και τις Κατηχήσεις του Λουθήρου».
Στην ιστορία της προτεσταντικής θεολογίας του λουθηρανικού χώρου ο σεβασμός, η χρήση και ομολογία της εκκλησιαστικής Τριαδολογίας της Νίκαιας, στον ακαδημαικό χώρο, θα διατηρηθεί μέχρι τα μέσα του 18ου αι. Έκτοτε, πλην λίγων εξαιρέσεων, θα ανατραπεί και θα αμφισβητείται μέχρι σήμερα.
Μία αντιπροσωπευτική μαρτυρία αποτελούν οι θέσεις του λουθηρανού δογματικού W. Joest (1914-1995): «Η διδασκαλία της Τριάδας δεν αποτελεί άμεσο περιεχόμενο της Αποκάλυψης, ούτε άμεση έκφραση της πίστης.
Στη μορφή που έχει διαμορφωθεί από την παράδοση, είναι το άκρως διατυπωμένο αποτέλεσμα μίας θεολογικής σκέψης και, σε αυτήν τη μορφή, σε καμμία περίπτωση δεν αποτελεί νόμο, η αναμφισβήτητη και πλήρης αποδοχή του οποίου θα ήταν απαραίτητη για την πίστη ή ακόμα και για τη σωτηρία του ανθρώπου» (Dogmatik, I, 332).
