Page 17 - argyrakos-yperpisteos

Σε πολλά έγγραφα εμφανίζεται όχι ως προσωπικός τρόπος του εκάστοτε γράφοντος αλλά
ως παράγγελμα ή αγωνιστικός χαιρετισμός από διοικητικά όργανα, και δείχνει να είναι
ευρύτερα αντιληπτό:

«Σας παραγγέλομεν το μάχεσθαι υπέρ πίστεως και υπέρ πατρίδος και γυναικών και
τέκνων» (Μινίστρος των Εσωτερικών προς Χίους, 1/4/1822),

«… σας παραγγέλλομεν το ‘Μάχεσθε υπέρ πίστεως και υπέρ πατρίδος’ και σας
ευχόμεθα ελληνικήν ανδρείαν …» (3 Μαρτίου «και πρώτω της Ανεξαρτησίας»
[1822], Γερουσιαστές της Δυτικής Ελλάδος προς Καπητάνους, προκρίτους και
64
λοιπούς ομογενείς κατοίκους Θεσσαλίας).
Η αναζήτηση στα ψηφιοποιημένα Αρχεία Εθνικής Παλιγγενεσίας δίνει περί τα 45
αποτελέσματα με μικρές ορθογραφικές και συντακτικές παραλλαγές του συνθήματος,
κυρίως «υπέρ (της) πίστεως και (υπέρ της) πατρίδος», ή «διά (την) πίστιν και (την)
πατρίδα» ή «υπέρ πατρίδος και πίστεως» κτλ. Ενίοτε συναντάται και ο όρκος «μα τον
Θεόν και την πατρίδα» (Φροντιστηριακή Εφορία Σαλαμίνος, προς τους εν Ερμιόνη
πληρεξουσίους, 1827). Σε επιστολή πέντε επισκόπων της Πελοποννήσου προς την
Εθνική Συνέλευση, αναπτύσσεται η αξία του αγώνα υπέρ πίστεως και πατρίδος το οποίο
και «διακελεύεται» προς κάθε Χριστιανό. Η επιστολή αρχίζει ως εξής:

«Αναφέρομεν, ότι η πίστις προς τον Θεόν και η αγάπη εις την πατρίδα, ότι είναι τα
τιμιώτατα εις τον άνθρωπον, υπάρχει πασίδηλον. Διά τοι τούτο διακελεύεται έκαστος
των χριστιανών, ένεκα τούτων, πίστεως και πατρίδος, αντιπραττόμενος να μάχηται
65
μέχρι θανάτου.» (Ερμιόνη, 21/2/1827).

Λογικά το σύνθημα διαδίδονταν κυρίως προφορικά μεταξύ των επαναστατών, σε μια
εποχή όπου η εγχώρια τυπογραφία ήταν σχεδόν ανύπαρκτη και ο οιονεί κρατικός
μηχανισμός πολύ ανίσχυρος για να το αναπαράγει. Είναι δεδομένο ότι η Επανάσταση
είχε έντονο θρησκευτικό χαρακτήρα και ότι οι επαναστάτες είχαν στόχο την
απελευθέρωση μιας υπαρκτής πατρίδας, κάτι που διατυπώνεται και σε κείμενα όπως ο
όρκος των Φιλικών και οι διακηρύξεις των Εθνοσυνελεύσεων.

Μεταξύ της ρωσικής και της ελληνικής περίπτωσης υπάρχει μια σημαντική διαφορά:
Από την εποχή του Μ. Πέτρου η έννοια της ρωσικής πατρίδας είναι στενά δεμένη με το
ρωσικό κράτος και τον τσάρο, ενώ οι Έλληνες δεν έχουν δικό τους ελεύθερο εθνικό
κράτος ούτε εθνικό ηγεμόνα. Φαίνεται όμως ότι μεταξύ των υπόδουλων Ελλήνων υπήρχε
η πίστη σε μια κατεχόμενη μυστική πατρίδα, λόγος για τον οποίο άλλωστε οι Τούρκοι
αποκαλούνταν «αγαρηνοί», δηλαδή αποβλητέοι ξένοι χωρίς δικαιώματα. Αυτή η
πατρίδα, ελληνο-βυζαντινή σε χαρακτήρα, είχε τα βασικά στοιχεία ενός σκαιώδους
κράτους, με ηγέτες (Πατριάρχη, διαδόχους αυτοκρατορικών οικογενειών), πρωτεύουσα
(Κωνσταντινούπολη), περιφερειακές διοικητικές δομές (κοινότητες, δημογεροντίες,
ενορίες), εθνική-θρησκευτική ενότητα, επίσημη γλώσσα, και τους νόμους «των
αειμνήστων Χριστιανών αυτοκρατόρων» όπως αναφέρεται στις πρώτες εθνοσυνελεύσεις.
Πέρα από τη λαϊκή βούληση, όλα αυτά είχαν και ισχυρή θρησκευτική νομιμοποίηση,

64 Ό.π., τ. 1, σ. 406 και σ. 463 αντίστοιχα.
65 Ό.π., τ. 3, σ. 341.

17