Page 49 - papadopoulou-ithiki

μόνο αλλάζουν οι συνθήκες προς όφελος των αντιπάλων του. Έναν ηγέτη
πρέπει να τον φοβούνται και να τον αγαπούν. Αν δεν γίνεται και τα δύο,
τότε καλύτερα μόνο να τον φοβούνται.

Σύμφωνα με το συγγραφέα ποτέ δε θα πρέπει να στηρίζεται κανένας
άνθρωπος, και πολύ περισσότερο ένας ηγεμόνας, σε λόγια αγάπης. Οι
άνθρωποι είναι αχάριστοι, ευμετάβλητοι, ψεύτες, υποκριτές, φυγάδες
μπροστά στον κίνδυνο, άπληστοι για το κέρδος. Βλάπτουν ευκολότερα
κάποιον που τους είναι αγαπητός, από κάποιον που τους προκαλεί το φόβο.
Οι άνθρωποι αγαπούν αν οι ίδιοι το θέλουν, αλλά φοβούνται αν το θέλει ο
ηγέτης τους.

Ο ηγεμόνας αν δεν μπορεί να κερδίσει την αγάπη των εξουσιαζομένων,
πρέπει να προκαλέσει το φόβο, αλλά με τρόπο που να αποφύγει το μίσος.
Ένας ηγεμόνας μπορεί πάντοτε να εμπνέει φόβο και να αποφεύγει το
μίσος, αν δεν αγγίζει την ιδιοκτησία των υπηκόων και των πολιτών καθώς
159
και τις γυναίκες τους.
Η συνταγή να αλλάζει ο ηγέτης τις αποφάσεις του ανάλογα με το
συμφέρον του δεν είναι ανήθικη, γιατί και οι άνθρωποι δεν είναι ηθικοί.
Πρέπει πάντα να καλύπτει τις εκάστοτε προθέσεις του. Θα πρέπει να
φαίνεται πονόψυχος, καλός φίλος, γλυκομίλητος, ακέραιος, ευλαβής, και
όντως να είναι, όμως μέσα του να είναι έτσι φτιαγμένος που μόλις η τύχη
και οι άνεμοι φέρουν τα πράγματα έτσι ώστε να χρειαστεί να μην είναι πια,
να μπορεί και να ξέρει να αλλάζει στο αντίθετο. Μια αλλαγή αφήνει την
πόρτα ανοιχτή για να μπουν κι άλλες.

Ο Μακιαβέλι αρνείται ότι το να ζει κανείς ενάρετα αναγκαστικά οδηγεί
στην ευτυχία. Επίσης βλέπει τη δυστυχία ως μία από τις κακίες που
επιτρέπει σε έναν ηγεμόνα να ακουστεί ο λόγος του, να διοικήσει. 160
Δεδομένου ότι η αγάπη και ο φόβος σπάνια έρχονται μαζί, ο καθένας είναι
υποχρεωμένος να επιλέξει τι θέλει. Ο Μακιαβέλι συμβουλεύει ότι η
μεγαλύτερη ασφάλεια είναι να φοβούνται οι άνθρωποι τον ηγέτη τους
παρά να τον αγαπούν. 161 Σε μεγάλο μέρος του έργου του Μακιαβέλι,
φαίνεται ότι ο κυβερνήτης πρέπει να υιοθετήσει ανούσιες πολιτικές για το

καλό της διατήρησης του καθεστώς.

159 Βλ. Πέρρυ Άντερσον, Το απολυταρχικό κράτος, εκδόσεις Οδυσσέας, 1986, σελ. 164.

160 Βλ. Leo Strauss, Joseph Cropsey, History of Political Philosophy, 1987, σελ. 300.
161 Βλ. Νικολό Μακιαβέλι, ό. π., σελ. 92.

49