Page 3 - mantzaridis-axies

θεωρούνται άλλοτε από ατομική και άλλοτε από συλλογική οπτική γωνία. Όταν
ως πρωταρχική αξία λαμβάνεται το άτομο, τότε το κέντρο του ενδιαφέροντος
εστιάζεται σε αυτό. Όταν ως πρωταρχική αξία εκλαμβάνεται η κοινωνία ως

σύνολο, τότε το κέντρο του ενδιαφέροντος εστιάζεται σε αυτήν. Στην πρώτη
περίπτωση η ποιότητα της κοινωνίας ανάγεται στην ατομική συμπεριφορά των

μελών της και το κέντρο βάρους συνδέεται με την καλλιέργεια ατομικών
αρετών. Στην δεύτερη περίπτωση η ποιότητα της κοινωνίας ανάγεται στην
συγκρότηση και την δραστηριοποίησή της, ενώ το κέντρο βάρους τοποθετείται
στις συλλογικές αρετές, στους θεσμούς και στο κοινωνικό και πολιτικό σύστημα.

Και στις δύο περιπτώσεις το αξιακό σύστημα δομείται ωφελιμιστικά·
προστατεύει το ατομικό ή το συλλογικό εγώ της κοινωνίας, στηρίζοντας την
ατομική ή την συλλογική ιδιοτέλεια και περιορίζοντας το καθολικό άνοιγμά της.

Ας πάρουμε το παράδειγμα της κλασικής ελληνικής αρχαιότητας. Ο
άνθρωπος κατά τον Αριστοτέλη είναι «ζώον πολιτικόν». Αυτό σημαίνει ότι

υποτάσσεται στην πόλη· «και πρότερον δε τη φύσει πόλις ή οικία και έκαστος
2
ημών εστιν» . Αντίστοιχα λοιπόν ο άνθρωπος υπάρχει για την πόλη, που
λειτουργεί ως ενωτικός παράγοντας των πολιτών, ενώ η ηθική του υποτάσσεται

στην πολιτική και οι ηθικές αξίες υποτάσσονται στις πολιτικές. Δεν υπάρχει
αυτονομία στην ηθική. Εδώ η αυτονόμηση είναι πράξη διασπαστική. Τα
επιμέρους άτομα και οι συμπεριφορές τους αυτονομούνται από το σύνολο μόνο

με κάποια διαδικασία απομονώσεως. Η αυτονομία χαρακτηρίζει μόνο τον Θεό
και τα θηρία. Για τα μέλη της κοινωνίας η αυτονόμηση έχει ως αντίτιμο την
απομόνωση.

Η πόλη στην αρχαία Ελλάδα περιείχε την τρίτη διάσταση, την
κατακόρυφη, για την συγκρότηση της πολιτικής, κοινωνικής και ηθικής ζωής.
Αυτό σημαίνει ότι η όλη ζωή του ανθρώπου συνδεόταν άμεσα με την πολιτική

ζωή του και υποτασσόταν σε αυτήν. Η ηθική και η πολιτική, στις οποίες
αφιέρωσε ο Αριστοτέλης αντίστοιχα τα συγγράμματά του, Ηθικά και Πολιτικά,

συνθέτουν την ενιαία «περί τα ανθρώπεια φιλοσοφίαν» , που περιέχει και την
3
διάσταση της κατακόρυφης προοπτικής. Η προοπτική αυτή οικοδομείται εκ των
κάτω. Αποτελεί πολιτική, φιλοσοφική ή θρησκευτική επινόηση του ανθρώπου με
μεταφυσικό, όχι όμως και υπερφυσικό χαρακτήρα. Έτσι και το αξιακό σύστημα

παραμένει κλειστό, εγκοσμιοκρατικό, έστω και αν προσλαμβάνει μεταφυσικές

2 Αριστοτέλους, Πολιτικά Α’1253a18-19.
3 Βλ. Αριστοτέλους, Ηθικά Νικομάχεια Χ,9,1181b15.

2